Zinsleer: herhaling

• Nederlands
• Secundair onderwijs

Deel 1, les 5 - Zinsontleding

Mogelijke zinsdelen

ZWW

HWW

KWW

LV

O

MV 

WWG

NWG

Zelfstandig werkwoord

ZWW = belangrijkste werkwoord in de zin. 

Voorbeeld: We sporten de hele dag. OF We hebben de hele dag gesport. 

Hulpwerkwoord

HWW= helpt om een ZWW te vervoegen.

Voorbeeld: Hij heeft zich in de problemen gewerkt. 

Koppelwerkwoord

Koppelt het naamwoordelijk deel aan het onderwerp.

ZWoBBeLS

Lijdend voorwerp

Het lijdend voorwerp ondergaat de handeling van het werkwoordelijk gezegde.

Wie/wat + WWG + O?

Onderwerp

Wie/wat + WWG?

Meewerkend voorwerp

Het meewerkend voorwerp duidt aan voor/aan wie/wat de handeling bedoeld is.

Aan/voor wie/wat + WWG + O + LV?

Werkwoordelijk gezegde

WWG bestaan uit alle werkwoorden in een zin en mogelijke niet-werkwoordelijke aanvullingen.

Niet-werkwoordelijke aanvullingen: wed. VNW, ADPV.

Naamwoordelijk gezegde

Het naamwoordelijk gezegde bestaat uit alle werkwoorden van een zin en het naamwoordelijk deel. Er is enkel sprake van een naamwoordelijk gezegde als het zelfstandig werkwoord een koppelwerkwoord is.

Doelen

1. Je kunt zinsdelen terugvinden en verplaatsen in een zin.
2. Je kunt deze zinsdelen aanduiden en benoemen in een zin: onderwerp (o), persoonsvorm (pv), het gezegde (nwg of wwg), lijdend voorwerp (lv), meewerkend voorwerp (mv), handelend voorwerp (hv), voorzetselvoorwerp (vzv) en bijwoordelijke bepaling (bwb).
3. Je kunt een enkelvoudige en een samengestelde zin van elkaar onderscheiden.

Tijd voor een opwarmertje!

1. Wat is het onderwerp in deze zin?

De bankovervaller werd op zijn neus gestompt door een bewaker.

1. de bankovervaller
2. werd
3. door een bewaker
4. gestompt

2. Wat is de persoonsvorm in deze zin?

Het is er ook stoffig.

1. het
2. is
3. stoffig

3. Staat in deze zin een WWG of een NWG?

Door het irritante gedrag van mijn zus word ik snel boos.

1. Naamwoordelijk gezegde
2. Werkwoordelijk gezegde

4. Staat in deze zin een WWG of een NWG?

De fietsen staan in de schuur.

1. Naamwoordelijk gezegde
2. Werkwoordelijk gezegde

5. Wat is het WWG in de zin?

In de film spelen Donna en Sophie de hoofdrol.

1. spelen
2. in de film
3. Donna en Sophie spelen
4. de hoofdrol

6. Jason heeft mij vandaag een app gestuurd.

'een app' is in deze zin:

1. Onderwerp
2. Persoonsvorm
3. Lijdend voorwerp
4. Meewerkend voorwerp

7. Wij kunnen u ook een uitnodiging sturen.

'u' is in deze zin:

1. Onderwerp
2. Bijwoordelijke bepaling
3. Lijdend voorwerp
4. Meewerkend voorwerp

8. Wij kunnen u morgen een uitnodiging sturen.

'morgen' is in deze zin:

1. Onderwerp
2. Bijwoordelijke bepaling
3. Lijdend voorwerp
4. Meewerkend voorwerp

9. Wat is het voorzetselvoorwerp in deze zin:

Ze is duidelijk dolverliefd op jou.

1. ze
2. duidelijk
3. op
4. op jou

10. Is dit een enkelvoudige of samengestelde zin:

Ik hou van voetballen, want daar haal ik veel energie uit.

1. Enkelvoudige zin
2. Samengestelde zin

Aan de slag!

In de eerste graad maakte je al kennis met de verschillende zinsdelen. 

In dit leertraject herhaal je de zinsdelen aan de hand van een opdracht.

Eerst extra opfrissing nodig?

- Maak de oefeningen via Bookwidgets (Smartschool)

Opdracht

1) Vat alle leerstof op een correcte en duidelijke manier samen. De manier waarop je dat doet, kies je helemaal zelf. Enkele voorbeelden zijn flashcards, een poster, een mindmap, een spel ... Of heb je zelf een goed idee?

2) Maak zelf een oefening over één onderdeel (bv. het onderwerp).

Leerstof

onderwerp (o)

persoonsvorm (pv)

het gezegde (nwg of wwg)

lijdend voorwerp (lv)

meewerkend voorwerp (mv)

handelend voorwerp (hv)

voorzetselvoorwerp (vzv)

bijwoordelijke bepaling (bwb)

enkelvoudige en een samengestelde zinnen (nevenschikking vs. onderschikking)

1. De persoonsvorm (PV)

De persoonsvorm (PV)

• Een PV is een vervoegd werkwoord.
• De PV wordt vervoegd naar de persoon en het getal van het onderwerp.
• Het onderwerp en de persoonsvorm zijn congruent (gekoppeld). 

Hoe vind je de persoonsvorm?

1. Maak een ja/nee-vraag van je zin. PV = eerste plaats
   'Brengt de dierenverzorger de leeuw elke dag een vers stuk vlees?' 
   
2. Verander het getal van het onderwerp (enkelvoud <--> meervoud). Elke PV in de zin verandert mee.
   'De dierenverzorger brengt de leeuw elke dag een vers stuk vlees.'
   'De dierenverzorgers brengen de leeuw elke dag een vers stuk vlees.'
3. Pas de tijd van de zin aan (t.t. <--> v.t.). Elke PV in de zin verandert  ook.
   De dierenverzorger bracht de leeuw gisteren een vers stuk vlees.

Het onderwerp (O)

• Het onderwerp is het zinsdeel over wie of waarover iets gezegd wordt.
• Het onderwerp is vaak een persoon (wie?) of een zaak (wat?) die een handeling doet of een gebeurtenis of toestand meemaakt.
  

 

Hoe vind je het onderwerp (O)?

1. Maak een ja/nee-vraag van je zin. O: komt dan op de tweede plaats, na de persoonsvorm.
   'Brengt de dierenverzorger de leeuw een vers stuk vlees?'

1. Verander het getal van de persoonsvorm (enkelvoud <--> meervoud). Elk onderwerp in de zin verandert mee.
   De dierenverzorger brengt de leeuw een vers stuk vlees.
   De dierenverzorgers brengen de leeuw een vers stuk vlees.

ONDERWERP

PERSOONSVORM

In 1974 brak ABBA door op het Eurovisiesongfestival.

Agnetha, Björn, Benny en Anni-Frid vormen samen de Zweedse popgroep ABBA.

Nu zingen nog vele mensen uit volle borst mee met hun liedjes.

Waarschijnlijk zal je enkele liedjes herkennen.

3. Het werkwoordelijk gezegde en naamwoordelijk gezegde

WWG en NWG

doet

is of wordt

Er is sprake van een werkwoordelijk gezegde als het onderwerp van de zin iets...

Er is sprake van een naamwoordelijk gezegde als het onderwerp van de zin iets...

WWG of NWG?

• WWG: hoofdwerkwoord = zelfstandig werkwoord
  Bv. Hij slaapt.
• NWG: hoofdwerkwoord = koppelwerkwoord (ZWoBBeLS)
  Bv. Hij is ziek. (het naamwoordelijk deel 'ziek' moet aan 'wordt' gekoppeld worden, anders is de zin niet volledig. Anders vraag je je af wat hij is.)

WWG

• Het WWG vertelt wat het onderwerp doet en bestaat uit álle werkwoorden in de zin.
  'De dierenverzorger brengt de leeuw elke dag een stuk vlees.'

• Het WWG beschrijft een actie of een gebeurtenis.
• Aangezien het werkwoordelijk gezegde bestaat uit alle werkwoorden in de zin, kan het dus uit verschillende delen bestaan (zie theorie Digitale Methode).

NWG

• Het NWG vertelt hoe, wie of wat het onderwerp is of wordt.
• Het NWG beschrijft een eigenschap of een toestand van het onderwerp.
• Een NWG bestaat uit twee delen:
  1. Een werkwoordelijk deel (koppelwerkwoord ~ ZWoBBeLS)
  2. Een naamwoordelijk deel

    Voorbeeld: 'De leeuw is groot.'

4. Het lijdend voorwerp (LV)

Het lijdend voorwerp (LV)

• Het lijdend voorwerp (LV) is een zinsdeel dat ontbrekende informatie over de handeling geeft.
• Je kan het niet weglaten zonder de betekenis van de zin te veranderen.
• Een LV komt alleen voor bij een WWG, niet bij een NWG.

Hoe vind je het LV?

• Je kan het LV in de zin vinden door de vraag te stellen: Wie/Wat + WWG + O?
  Voorbeeld: De dierenverzorger brengt de leeuw elke dag een vers stuk vlees. --> Wie/Wat brengt de dierenverzorger?
  
  
• Let op: een LV kan nooit beginnen met een voorzetsel zoals op, in, tegen, naast, onder, ...
  

5. Het meewerkend voorwerp (MV)

Het meewerkend voorwerp (MV)

Hoe vind je het MV?

• Aan wie/wat + wwg + o + lv?
• Voor wie/wat + wwg + o + lv?
  
  

Voorbeelden:

De dierenverzorger geeft elke dag een vers stuk vlees aan de leeuw. --> Voor wie/wat brengt de dierenverzorger een vers stuk vlees?

Het meewerkend voorwerp (MV)

• In sommige zinnen vormt het MV een aanvulling bij het O, het WWG en het LV.
• Het MV duidt aan voor wie/wat of aan wie/wat de handeling bedoeld is.

Het meewerkend voorwerp (MV)

• Het begint vaak met het voorzetsel aan of voor.
• Het kan ook zonder voorzetsel voorkomen, maar je kan het dan wel in gedachten toevoegen.

De dierenverzorger brengt de leeuw elke dag een vers stuk vlees. --> De dierenverzorger brengt elke dag een vers stuk vlees voor de leeuw.

Stappen zinsontleding

1. Persoonsvorm
2. Onderwerp
3. Gezegde (wwg of nwg)
4. Lijdend voorwerp
5. Meewerkend voorwerp
6. ... (zie verder)

6. Voorzetselvoorwerp (VZV)

Het voorzetselvoorwerp (VZV)

• Een vzv begint met een vast voorzetsel bij een werkwoord of naamwoord.
• Het vzv is een zinsdeel dat noodzakelijk is voor de betekenis van de zin. 
• Voorbeelden:
  -benieuwd zijn naar iets
  -iemand betrappen op iets

Hoe vind je het VZV?

• Je vindt het vzv doordat je vraag begint met een vast vz:
  vz + wie/wat + pv + onderwerp (+ de rest van de zin)
• Voorbeelden:
  De leerlingen waren zich niet bewust van de ernst van de situatie. > Van wat + waren + de leerlingen + zich niet bewust?
  De directie moest bezuinigen op de warme maaltijden.
  > Op wat + moest + de directie + bezuinigen?

7. Handelend voorwerp (HV)

Het handelend voorwerp (HV)

• Een hv begint met het voorzetsel 'door'. Let op: Er zijn nog zinsdelen die met 'door' beginnen en geen hv zijn.
• Een hv komt vaak voor in een passieve zin. Als je de zin actief zou maken, wordt het handelend voorwerp het onderwerp. 
• Voorbeeld: Ik werd niet vriendelijk aangesproken door die man. --> Die man sprak me niet vriendelijk aan. 

Hoe vind je het HV?

• De vraag om het handelend voorwerp te beginnen:
   door wie + wordt/werd/is/was + onderwerp (+ andere wwn.)?
• Een voorbeeld:
   De brand werd geblust door de brandweer van Brugge.
  --> Vraag: Door wie werd de brand (geblust)?
  --> Handelend voorwerp: door de brandweer van Brugge.

8. Bijwoordelijke bepaling (BWB)

De bijwoordelijke bepaling (BWB)

• De bwb geeft extra informatie in een zin en kan je gemakkelijk weglaten uit een zin.
  
  

(De soorten bijwoordelijke bepalingen zijn uitbreiding. Die kan je inoefenen in de reeks uitbreidingsoefeningen.)

Hoe vind je de BWB?

Je kan deze vragen stellen om de BWB te vinden:
Waar? (plaats), Wanneer? (tijd), Hoe vaak? (frequentie),
Hoe erg, hoe groot, hoe ...? (graad),

Hoeveel? (hoeveelheid), Waarom? (reden, doel), Wat is het gevolg? (gevolg),

Waarmee? (middel), Hoe? (wijze, hoedanigheid), Waardoor? (oorzaak)

Enkelvoudige en samengestelde zinnen

Hoe herken je een enkelvoudige/samengestelde zin?

Enkelvoudige zin: maximum 1 PV 

Bv. Het is mooi weer vandaag.

Samengestelde zin: meer dan 1 PV

Bv. Het is mooi weer vandaag, want de zon schijnt fel.

Soorten zinnen

Enkelvoudige zin	Samengestelde zin
- Eén persoonsvorm	- Twee persoonsvormen (of meer) - Voegwoord
De man eet een taart.	De man eet een taart en de man drinkt koffie.

Samengestelde zin

1. Hoofdzin + hoofdzin

Voegwoorden: 

want, maar, en, of, dus

2. Hoofdzin + bijzin 

Voegwoorden:

omdat, toen, sinds, dat, die

Hoofd- en bijzin

Hoofdzin	Bijzin
Persoonsvorm en onderwerp staan naast elkaar, er kunnen geen woorden tussen	Er kunnen woorden tussen het onderwerp en de persoonsvorm
De zin is 'los' compleet	De zin is 'los' niet compleet
De zin heeft geen andere zin nodig	De zin heeft een hoofdzin nodig

Nevenschikking

Hoofdzin + hoofdzin

De man eet een taart en de vrouw eet een plak cake. 

- Voegwoorden: en, want, maar, of, dus

- Voegwoord kan weggelaten worden

- Dan houd je twee correcte zinnen over 

- Niks tussen persoonsvorm en onderwerp 

Onderschikking

Hoofdzin + bijzin

De man eet een taart, terwijl de vrouw een plak cake eet. 

- Voegwoorden: omdat, toen, sinds, hoewel, voordat, terwijl 

- Voegwoord kan niet weggelaten worden 

- Er kunnen in de bijzin woorden tussen de persoonsvorm en het onderwerp 

Samengestelde zin

Hoofdzin + hoofdzin = nevenschikkend (neven = hetzelfde)

Hoofdzin + bijzin = onderschikkend

Conclusie

1. Kan je het voegwoord weglaten? Ja > hoofdzin + hoofdzin (nevenschikkend)
2. Kan je in één van de twee zinnen woorden tussen de persoonsvorm en het onderwerp inzetten? Ja > hoofdzin + bijzin / bijzin + hoofdzin (onderschikkend) 

Anders uitgelegd: Nevenschikking of onderschikking?

Het is eigenlijk heel simpel:

Twee hoofdzinnen = nevenschikking

Hoofdzin en bijzin of bijzin en hoofdzin = onderschikking

Hierbij horen voegwoorden.

Want, maar, en, of en dus = nevenschikking

Omdat, toen, sinds, hoewel, voordat, terwijl = onderschikking

Als je echter weet of het hz-hz of hz-bz is, weet je al genoeg!

Hoe is deze zin samengesteld?
"Zullen we eerst de oefeningen maken of wil je eerst de theorie lezen?"

1. HZ-HZ
2. HZ-BZ
3. BZ-HZ

Hoe is deze zin samengesteld?
"Mijn vader vroeg of hij mijn auto mocht lenen."

1. HZ-HZ
2. HZ-BZ
3. BZ-HZ

Nevenschikking of onderschikking?
"Zullen we eerst de oefeningen maken of wil je eerst de theorie lezen?"

1. Nevenschikking
2. Onderschikking