§3.2: Betutteling of noodzaak? (2023)

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Succescriteria

Je kunt uitleggen wat een verzorgingsstaat is, de vier functies van de verzorgingsstaat beschrijven en hun relatie met de sociale grondrechten uitleggen.

Je kunt drie verklaringen voor het ontstaan van de verzorgingsstaat beschrijven en gebruiken om overheidsingrijpen in actuele maatschappelijke kwesties te analyseren.

Je kunt in concrete maatschappelijk situaties beargumenteren of in jouw ogen sprake is van noodzakelijk overheidsingrijpen in het algemeen belang of van onnodige betutteling in het bijzonder in het duurzaamheidsvraagstuk

Casus: Frisdrank

consumptie

Gemiddeld drinkt een Nederlander 86 liter per jaar

Suiker

in een liter cola zit 106 gram suiker. 

1 suikerklontje is 4 gram. 

WHO

Aanbevolen gram suiker volgens World Health Organization is voor een volwassen vrouw 50 gram en voor een man 60 gram

Gevolgen

Te veel suikerinname kan onder andere leiden tot darmklachten, vermoeidheid, overgewicht, diabetes type 2 en leververvetting.

Een substantieel deel van onze suikerinname gaat via frisdrank. In hoeverre vind jij dat de fabrikanten van frisdrank hun producten gezonder moeten maken?

Suikertaks

Meer dan 50 landen wereldwijd (zie link) hebben een vorm van extra belasting op suikerhoudende dranken: de suikertaks

Dit dwingt producenten minder suikers in hun producten te verwerken om aan deze extra belasting te ontkomen. 

Suikertaks is betutteling!

1. Helemaal mee eens
2. Gedeeltelijk mee eens maar ook gedeeltelijk mee oneens
3. Helemaal mee oneens
4. Ik wil mondeling toelichting geven

Werken in de fabriek

Kinderwetje van Houten

Het begin van sociale wetgeving in Nederland. 

Waar eindigt de verantwoordelijkheid van ouders en waar begint de verantwoordelijkheid van de overheid?

Kinderwetje van Houten

Vrijheid blijheid?

We hechten veel belang aan individuele vrijheden (zie grondwet). Maar wanneer slaat het uitoefenen hiervan om in egoïsme?

In dit voorbeeld slaat het uitoefenen van individuele vrijheid om in egoïsme

Denk aan: corona besmettelijk zijn maar toch naar groepen mensen gaan, HIV en onbeschermde seks, duurzaam gedrag, en in hoeverre is ongezond leven hier een voorbeeld van?

stelling

als je geen orgaandonor bent mag je ook geen organen ontvangen 

stelling

ziekenhuisopname voor covid-19 is alleen mogelijk met inenting

Bemoeienis

Het ontstaan van de verzorgingsstaat

Drie lijnen die samenkomen:

1. Groeiende interdependentie (de Swaan)

2. Georganiseerde arbeidersbeweging

3. Beschavingsoffensief

De Swaan

De verzorgingsstaat is volgens de theorie van De Swaan te verklaren vanuit zelfbehoud van de elite.

industrialisering

Door industrialisering kregen fabrieken meer behoefte aan geschoold personeel. Het werk werd namelijk ingewikkelder

 zodat lezen en schrijven een must werd. 

Interdependentie

Daarnaast werd de economie in steeds grotere mate afhankelijk van verscheidene actoren. Dit verschijnsel speelt ook een belangrijke rol in het duurzaamheidsvraagstuk

Externe effecten

Deze toegenomen interdependentie leidde vervolgens tot meer onbedoelde negatieve gevolgen voor anderen: externe effecten. Bijvoorbeeld: milieuschade die optreedt bij de productie van goederen

dilemma van collectieve actie

En zelfs al zijn we ons bewust van de externe effecten. Soms leiden individuele (logische) keuzes tot collectieve ongewenste uitkomsten.

Theorie van de Swaan

Hoe is de invoering van de leerplicht te verklaren vanuit de theorie van de Swaan?

Door de industrialisering kregen bedrijven veel meer behoefte aan goed opgeleid personeel. Wanneer je niet goed opgeleid bent, val je buiten de boot en daar heeft de samenleving last van: armoede en bedelaars (extern effect). Ook de economie heeft steeds meer last van tekorten in de productieketen (interdependentie). Ook kostte het de werkgevers veel tijd om mensen goed in te werken en de werknemers normen en waarden mee te geven waarmee samengewerkt kon worden. 

De leerplicht was nodig om ouders te dwingen hun kinderen niet bij te laten verdienen (korte termijn) maar zich te laten ontplooien en bij te dragen aan de samenleving op de lange termijn. We herkennen hierin het probleem van collectieve actie. 

Arbeidersbeweging

Door de industrialisering ontstond de arbeidersklasse. Deze arbeiders werkten onder slechte omstandigheden en eiste dat de overheid hier iets aan deed. Lang mochten zij zich niet 

Beschavingsoffensief

Het verzoek van de 'gegoede burgerij' aan de overheid om de arbeidersklasse meer fatsoensnormen bij te brengen.

Functies verzorgingsstaat

1) Verzorgen (hulp bieden aan zie die het niet (meer) kunnen)

2) Verzekeren (van een (minimum) inkomen)

3) Verheffen (kans krijgen om je te ontplooien)

4) Verbinden (het gevoel van onderlinge verbondenheid --> sociale cohesie)

Gepaste dwang noodzakelijk

Om voorzieningen zoals sociale zekerheid, onderwijs, gezondheidszorg te garanderen is een verzorgingsstaat (vanuit collectieve actieprobleem) noodzakelijk. 

Geldt dit ook voor het beschermen van het milieu? 

in 2050: 260 miljoen klimaatvluchtelingen 

(https://nos.nl/artikel/2397690-216-miljoen-klimaatvluchtelingen-in-2050-als-er-niets-verandert)

In hoeverre moeten burgers hun verantwoordelijkheid nemen in het duurzaamheidsvraagstuk? En waar begint de verantwoordelijkheid van de overheid?