12.2 Het zit in de familie

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

12.2 Het zit in de familie

Huiswerk

Weektaak = Maak de oefeningen uit het genetica boekje

*Aanbeveling: maak een mindmap van termen die met erfelijkheid te maken hebben. 

Hebben deze mensen hetzelfde genotype en fenotype?

1. Zelfde genotype / zelfde fenotype
2. Zelfde genotype / verschillend fenotype
3. Verschillend genotype / zelfde fenotype
4. Verschillend genotype / Verschillend fenotype

Homozygoot

Homozygoot

Homozygoot

Heterozygoot

Heterozygoot

Heterozygoot

Dominant

Dominant

Dominant

Recessief

Recessief

Recessief

Lesdoelen 
'Het zit in de familie'

Je kan uitleggen hoe aandoeningen overerven.

Je kan ook uitleggen hoe je eigenschappen in een stamboom weergeeft.

Hoe krijg je een erfelijke aandoening?

Erfelijke aandoeningen: veroorzaakt door foutjes in de genen. 

Recessief overervende ziekte: 

ziekmakende allel dat niet tot uiting komt bij een heterogeen genenpaar 

Drager: mensen die één recessief allel bij zich dragen en niet ziek zijn. 

Recessief overervende ziekte 

- Als beide ouders heterozygoot zijn voor een eigenschap (bv Aa + Aa)

- Als de ziekte niet tot uiting komt, noem je het ziekmakende allel 'recessief' (bv 'a')

-> Is dochter ziek, dan is zij 'aa'.  

Persoon nummer 4 heeft als enige blauwe ogen (genotype is bb). De rest heeft bruine ogen. Van welke personen in deze stamboom kun je met zekerheid zeggen dat ze het genotype Bb hebben?

1. 1 en 2
2. 3 en 5
3. 1 en 3
4. 2 en 5

Uitleg vorige vraag

Ouders 1 en 2 krijgen een kind met een ander fenotype dan zij zelf hebben. Je weet dan dat het fenotype van de ouders dominant is.  Was het fenotype van de ouders recessief (bb) dan zijn alle kinderen ook bb. Dit is niet het geval. Dus beide ouders hebben sowieso de dominante eigenschap (B) en ze kunnen een kind krijgen met bb. Beide ouders moeten dan Bb zijn.  Kinderen 3 en 5 kunnen zowel Bb als BB zijn. Maak maar een kruisingschema van de ouders. 

In de afbeelding is een stamboom de overerving van albinisme bij een gezin weergegeven. De ouders uit dit gezin krijgen krijgen een vierde kind. Hoe groot is de kans dat dit kind ook albino is?

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 25%

Uitleg vorige vraag

Twee ouders met allebei pigment krijgen twee kinderen die albino zijn en een kind met pigment. Je weet dan dat pigment hebben dominant is (A) en albino recessief (a). Was pigment namelijk recessief, dan hadden beide ouders aa en krijgen alle kinderen dus ook aa. In dit geval zijn beide ouders Aa en kunnen ze dus zowel kinderen met pigment (AA of Aa) krijgen of kinderen die albino zijn (aa). Maak een kruisingschema met Aa x Aa en er komt dan uit dat er 25% kans is op aa en dus op een kind die albino is.

Dominant overervende ziekte

- Als één van de ouders heterozygoot is, andere ouder homozygoot (recessief) is.

- Kind dat gezond is móet wel 'aa' zijn. Dominant krijg nl altijd hoofdletter. Dus kind dat Aa is, is óók ziek. 

Iemand die wel het gen voor de zieke hypofosfatase bezit maar zelf niet ziek is, wordt een drager genoemd.

Is Stephanie een drager? En Henry?

1. Alleen Stephanie is een drager.
2. Alleen Henry is een drager.
3. Stephanie en Henry zijn beiden drager.
4. Stephanie en Henry zijn beiden geen drager.

Waarvoor gebruik je een stamboom?

Stamboom: overzicht van een familie  waarin je de fenotypen van elk persoon voor een bepaalde eigenschap noteert. 

Neem nu de afbeelding hiernaast eens in je op. Gun jezelf een minuut de tijd. 

Uitlegfilmpje meneer Biodam 

Gun jezelf de tijd: 7 min. Helder verhaal!

De link staat in ons kanaal bij de biologieles. 

https://www.youtube.com/watch?v=kQRUD2HWO3k

Twee witte Leghorns worden met elkaar gekruist.

De stamboom geeft de resultaten van deze kruising weer.

Wat is het genotype van de ouders?

1. Beide hebben genotype AA
2. Beide hebben genotype aa
3. Beide hebben genotype Aa
4. Eén van beide heeft genotype AA, de ander Aa.

Bekijk de stamboom hiernaast voor de eigenschap links- en rechtshandigheid. De witte symbolen stellen linkshandige personen voor en de zwarte symbolen rechtshandige.
Kun je aan de hand van deze stamboom zeggen welk allel dominant is? Licht je antwoord toe.

Welke vragen heb je nog? 

Stel ze nu

Of in een chat. 

Wil je oefenen, maak dan de rest van het opdracht boekje

Bepaal het genotype van alle leden van de stamboom.

Wanneer laten ouders een stamboomonderzoek doen?

Een stamboom geeft informatie over hoe een eigenschap overerft.

Erfelijkheidsvoorlichters gebruiken stambomen om een advies te kunnen geven aan mensen die een erfelijke aandoening in de familie hebben.

Zijn er nog vragen? 

Nee -> Fijn! ;) 

Ja -> Wees welkom bij een KWT-les. Daarin kunnen we extra oefenopgaven behandelen en/of instructie-filmpjes kijken. 

Weinig kleurenblinde meisjes

Geslachtsgebonden recessieve overerving:
als een aandoening veroorzaakt wordt door een  gen op het X-chromosoom en recessief is. ->
Vrouw heeft nog een ander X-chromosoom om 'te compenseren', dus mannen met x-chromosomale aandoening komt vaker voor. 

Noteren van geslachtsgeb.eigenschap:

voorbeeld: XA en Xa. 

X-chromosomale afwijking -> voorbeeld

Voorbeeld: op Y-chromosoom zitten geen allelen voor de eigenschap kleurenblindheid. 

Zie afbeelding hiernaast. 

- Genotype vader met dominante allel noteer je als XAY. (niet kleurenblind)

- Genotype van moeder noteer je als XAXa. (drager)

meisje kan alleen kleurenblind zijn als vader kleurenblind is en moeder drager. 

De ziekte van Duchenne komt veel vaker bij mannen voor. Dit is dus waarschijnlijk een:

1. y-chromosomale overerving
2. x-chromosomale overerving
3. ziekte veroorzaakt door defect testosteron
4. alleen via de vader te erven

Welke zin over een dominante x-chromosomale overerving van een afwijking is juist?

1. Een vader met een afwijking geeft dit door aan al zijn zoons
2. Een vader met een afwijking geeft dit door aan al zijn dochters
3. Een moeder met een afwijking geeft dit door aan al haar zoons
4. Een moeder met een afwijking geeft dit door aan al haar dochters

Uitlegfilmpjes.

-8 min. Erfelijke eigenschappen selecteren

 -2 min. autosomaal overerven  *autosoom = niet geslachtscel

https://www

- 5 min. monohybride kruisingen

Snap je het? -> Ja-> Top! 
Nee? -> Filmpje ! :) (6.5 minuut)