Praat mar Frysk - basis - les 8

• Fries
• Beroepsopleiding

Praat mar Frysk - basis - les 8

FOTO: webside Harlingen-Vlieland.

Les 8 is it tema it waar. De les giet oer handige wurden en sinnen oer dit tema. Yn dizze les is der omtinken foar de tiidwurden gean, bliuwe en komme.

Les 7 wie it tema wurk, berop en stúdzje. It is de bedoeling no te oefenjen mei it praten oer dat tema.

Wurklist

• Húswurk fan ôfrûne wike beprate.
• Wurdskat útwreidzje: 

       it waar.

• Grammatika: tiidwurden

       gean, bliuwe en komme.

• Húswurk foar kommende wike.
• Neigesetsje.
  

Húswurk beprate

beroppen, wurk en stúdzje

fan Frysk nei Nederlânsk 

(side 92-94)

Sitaten

Wurkje yn twa- of trijetallen.

Jim krije in tal kaartsjes mei sitaten oer in berop. 

A draait ien kaartsje om en lêst it earste sitaat foar. Jimme beprate  watfoar berop oft dat wêze kin. 

A jout mei it twadde en tredde sitaat noch wat mear ynformaasje.

B draait ien kaartsje om en ...

Foarbyld foar in kondukteur. 

1. Ik wurkje by it spoar.
2. Ik haw in fluitsje.
3. Ik kontrolearje de kaartsjes.

Hantlieding lesjouwer, side 73.

Wat docht in ...

Wurkje yn groepkes fan 4.

Elk krijt in kaartsje mei in berop. Fertel hoe't dyn dei derút sjocht ast dat wurk dwaan soest.

Jim kinne elkoar op gong helpe mei fragen lykas:

- Makkesto lange dagen?

- Bisto in soad bûten of wurkest foaral binnen?

- Wat binne dyn taken?

- Wurkest allinnich of mei oaren?

Hantlieding lesjouwer, side 74.

Gaadlik?

Elk krijt in kaartsje mei 

in berop.

Fertel oan de groep oftsto 

wol of net gaadlik bist foar 

dat berop en wêrom.

Hantlieding lesjouwer, side 75.

Wat docht in ...

Gaadlik?

Hantlieding lesjouwer, side 74-75.

Fraachpetear

Wurkje yn twatallen.

Jim hâlde in fraachpetear mei buorman/buorfrou. 

It petear moat gean oer syn/har wurk of oplieding.

FOTO Roelof Louwsma.

Yn petear oer beroppen

Wurkje yn in trije- of fjouwertal.

Ien stelt in fraach, elk jout antwurd.

• Wat woesto wurde doe'tsto lyts wiest?
• Asto 10 miljoen winne soest, gongst dan noch nei it wurk/skoalle?
• Mei wa soesto graach in dei ruilje wolle?
• Ast in wike in berop útprobearje mochtst, watfoar berop soesto dan kieze?
• ...

Skoft

Mei ik kofje?

Ik wol graach in kopke tee.

Mei molke en sûker.

Wolsto ek in stikje koeke?

Tankjewol.

Graach dien.

PROBLEEM
It Nederlânske tiidwurd gaan kinst yn kombinaasje mei in oar tiidwurd net altyd letterlik oersette. 

OPLOSSING

Gean kin wol yn kombinaasje mei de tiidwurden sitte, lizze, hingje en stean.

Yn oare gefallen moatst in oare konstruksje meitsje: 

Faak komt it wurdsje te dertusken.

Kinst ‘gean’ ek ferfange troch sille of moatte.

Gaan = gean ...

Ik gean sitten.

Hy giet lizzen.

Wy geane oan de reling hingjen.

Do giest stean.

Gaan = gean te ...

Wy geane te kuierjen.

Ik gean te fiskjen.

Gaan = ferfongen troch sille, begjinne te, moatte

Wy moatte ite.

Wy sille trouwe.

It begjint te reinen.

Opdracht 4 gean

Gean probleem

As helptiidwurd kinst 'gean' allinnich brûke yn kombinaasje mei lichemshâldingen:

hingjen - lizzen - sitten - stean 

De lytse hûn gie lizzen.

De grutte hûn giet net lizzen.

Gean oplossing

Wolsto 'gean' brûke as helptiidwurd mar net yn kombinaasje mei 

'hingje - lizze - sitte - stean'?

1. Ik ga eropuit om te ... > Brûk 'te'

Ik gean te wurkjen.

2. Het begint te ... > Brûk 'sil'

It sil reine.

Ik sil jimme wat fertelle.

PROBLEEM

It Nederlânske tiidwurd blijven kinst as helptiidwurd net altyd letterlik oersette. 

OPLOSSING

Bliuwe kin wol yn kombinaasje mei de tiidwurden sitte, lizze, hingje, stean, wenje, stykje, driuwe en plakke (+ alle tiidwurden dy’t likernôch deselde betsjutting hawwe).

Yn oare gefallen moatst in oare konstruksje meitsje. Faak komt it wurdsje te dertusken.

Soms moat de hiele sin oars wurde.

Blijven = bliuwe ...

Hy bliuwt hjir sitten.

Sy bliuwt lizzen.

Ik bliuw oan de rekstok hingjen.

Do bliuwst yn de hoeke stean.

Sy bliuwe dêr wenjen.

It boatsje bleau net driuwen.

De kaugom bleau oan syn skoech plakken.

Blijven = bliuwe te ...

Wy bliuwe dêr te feestfieren.

Blijven = fuortlitten en de sin oanpast ...

Hy prate mar troch.

Opdracht 4 bliuwe

Bliuwe probleem

As helptiidwurd kinst 'bliuwe' allinnich brûke om in stilstân oan te jaan: driuwe - hingje - lizze - sitte - stean - stykje - plakke - wenje + -n.

De kaugom bliuwt plakken.

De bern bliuwe lizzen.

It hûs bliuwt stean.

De fiter bliuwt stykjen.

Ik bliuw derby sitten.

Bliuwe oplossing

Wolsto 'bliuwe' brûke as helptiidwurd mar net om in stilstân oan te jaan?

Fuortlitte of sin ombouwe mei, 'te', 'oan it', 'troch' of 'hâldt mar oan'.

1. De kat hong dêr in healoere.

2. De man bliuwt oan it foeterjen.

3. Hy seurt mar troch.

4. It miaukjen hâldt mar oan.

PROBLEEM

It Nederlânske tiidwurd komen kinst as helptiidwurd net altyd letterlik oersette. 

OPLOSSING

Yn it Frysk kinst komme allinne kombinearje mei in bewegingstiidwurd. It hiele tiidwurd krijt dan in –n derefter. Yn oare gefallen moat te of om te ynfoege wurde.

PROBLEEM

It Nederlânske tiidwurd komen kinst as helptiidwurd net altyd letterlik oersette. 

OPLOSSING

Yn it Frysk kinst komme allinne kombinearje mei tiidwurden dy't in beweging útdrukke: fytse, rinne, stowe ensfh. It hiele tiidwurd krijt dan in -n derefter. 

Yn oare gefallen moat te of om te ynfoege wurde.

Komen = komme as beweging:

Der kaam in auto oanriden.

Hy kaam hurd oanfytsen.

Komen = komme as doel:

Sy komt by ús te iten.

Opdracht 4 komme

Komme probleem

As helptiidwurd kinst 'komme' allinnich brûke ast it troch in ferhâldingswurd (voorzetsel) ferbynst mei in oar tiidwurd (infinitief + -n) om it begjin fan in hanneling of beweging oan te jaan:

Hy komt nêst har sitten.

It bern kaam tusken har yn sitten.

Komme oplossing

As helptiidwurd kinst 'komme'  fierder allinnich brûke:

1. Ast it oer de wize wêrop hast.

"Sy komt oanriden."

2. Ast it oer it doel fan kommen hast. Brûk '(om)te' + -n

"Sy komt hjir te wenjen."

Opdracht 1 & 2 Dialooch

Ik lês de tekst earst foar.

Wurkje yn twatallen.

Oefenje it petear.

Wikselje fan rol.

Sels foarlêze of fia EduFrysk.

Opdracht 3

Wurkje yn 4 groepkes.

Stap 1: Elke groep betinkt 5 wurden 

om it waar te beskriuwen.

Groep 1: maitiid

Groep 2: simmer

Groep 3: hjerst

Groep 4: winter

Stap 2: wurden meielkoar útwikselje.

FOTO vier seizoenen Ellen Gille.

STAP 3:

Foarbylden fan wurden en sinnen steane efter yn it kursusboek.

1. Wij gaan morgen de hele dag fietsen.

2. Hij is in mijn stoel gaan zitten.

3. Wij blijven in hem geloven.

4. Zij is op de bank gaan liggen.

5. De auto bleef in de modder steken.

6. Elke zaterdag ging hij hardlopen.

7. De auto kwam hard aanrijden.

8. Het meisje bleef maar zeuren.

9. Ik denk dat ik een reis naar Indonesië ga boeken.

10. Wij blijven doorlopen, want er komt een bui aan.

11. Wij gaan een dag vissen.

12. Hij komt ons helpen.

13. De toren ging scheef hangen.

14. Wij blijven in dit dorp wonen.

15. Het gaat regenen.

Opdracht 5 Set de sinnen oer yn it Frysk

1. Wij gaan morgen de hele dag fietsen.

2. Hij is in mijn stoel gaan zitten.

3. Wij blijven in hem geloven.

4. Zij is op de bank gaan liggen.

5. De auto bleef in de modder steken.

6. Elke zaterdag ging hij hardlopen.

7. De auto kwam hard aanrijden.

8. Het meisje bleef maar zeuren.

9. Ik denk dat ik een reis naar Indonesië ga boeken.

10. Wij blijven doorlopen, want er komt een bui aan.

11. Wij gaan een dag vissen.

12. Hij komt ons helpen.

13. De toren ging scheef hangen.

14. Wij blijven in dit dorp wonen.

15. Het gaat regenen.

Opdracht 5 Set de sinnen oer yn it Frysk

1. Wy geane moarn de hiele dei te fytsen. 

   Wy sille moarn de hiele dei fytse.

2. Hy is yn myn stoel sitten gien.

3. Wy leauwe noch altyd yn him.

4. Sy is op ’e bank lizzen gien.

5. De auto bleau yn ’e modder stykjen.

6. Alle sneonen gong er te hurdrinnen / draven.

7. De auto kaam hurd oanriden.

8. It famke seurde mar troch.

9. Ik tink dat ik in reis nei Yndonezië boeke sil.

10. Wy rinne troch, want der komt in bui oan.

11. Wy geane / sille in dei te fiskjen. 

12. Hy komt om ús te helpen.

13. De toer gong skeef hingjen.

14. Wy bliuwe yn dit doarp wenjen.

15. It begjint te reinen. / It sil reine.

Húswurk

Lear de wurden en sinnen fan dizze les. 

Mear foarbylden steane efter yn it lesboek. 

Lear de wurdskat fan it waar

fan Frysk nei Nederlânsk (side 94-95).

EduFrysk flitskaarten gean, bliuwe, komme.

We sille in eintsje te riden, mar it is glêd en der komt snie, dat ik wit noch net oft it der wol fan komt.

Neigesetsje

Memory

Elk krijt in tal lege memorykaartjes. 

Meitsje sels de memorykaartsjes.

- in kaartsje mei persoansfoarm + in tiidwurd yn de notiid,

- in kaartsje mei deselde persoansfoarm + it tiidwurd yn de doetiid. 

Spylje it spultsje memory.

Foarbyld:

kaartsje 1 = ik rin

kaartsje 2 = ik rûn

Hantlieding lesjouwer, side 76.

Wa bin ik?

Ien kursist (A) giet even nei de gong. 

Wy bepale wa't hy/sy is. 

A komt werom en moat troch it stellen fan fragen útfine wa't hy/sy is.

De rest fan de groep jout om bar antwurd.

Hantlieding lesjouwer, side 74 of 75.

Kjeld Hoekstra op 'e Friesian Proms.

https://youtu.be/HzLvyJ4lEDA

Bepraat:

- wat sjochst

- wat fynst dêrfan

- wêr docht it dy oan tinken