Brugklas JDW - Fictie - kwintaal 5/2025

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

WELKOM BIJ HET VAK NEDERLANDS! 

MEVROUW DUINHOUWER

Literaire begrippen

• Fictie – Non-fictie
  
• Personages
  
• Karakterontwikkeling
  
• Spanning
• Perspectief

Lesprogramma

• Woensdag

        Uitleg naamwoordelijk gezegde

        Herhaling grammatica

     

• Vrijdag

         Lesuur 1 - Fictie en Poëzie 

         Lesuur 2 - Lezen

Meenemen naar elke les

• Lesboek 
• Schrift
• Je leesboek 

__________________________

• Je dichtbundel 

LEERDOELEN

Je leert literaire begrippen zoals personages, tijd, ruimte

We oefenen met deze begrippen aan de hand van je leesboek 3

We kijken naar voorbeelden

Je leest verschillende fragmenten

LEZEN

Boek 3 van je leeslijst (minimaal niveau 2)

Een dichtbundel

• Nederlandse dichter
• Geen verzameling van verschillende dichters
• Laat je bundel door mij goedkeuren

TOETS

Leertoets tijdens de toetsweek

• Begrippen die met verhaal- en poëzieanalyse te maken hebben
• Zelf interpreteren
• Vragen met betrekking tot jouw dichtbundel

Formatieve toets Grammatica

• Tijdens de les

Wat wordt er bedoeld
met fictie?

Theorie (fictie en non-fictie) 

Fictie = alles wat verzonnen is.
Fictie die 'net echt' is, noemen we realistisch.
Fictie die niet waar kan zijn, noemen we niet-realistisch. 

Voorbeelden: leesboeken, strips, toneelstukken

Non-fictie = alles wat niet verzonnen is. 

Voorbeelden: schoolboeken, nieuwsberichten, enz.

Fictie   Non-fictie

Realistische fictie

Niet-realistische fictie

1. fictie
2. non-fictie

1. fictie
2. non-fictie

1. Fictie
2. Non-fictie

fictie of non-fictie

1. fictie
2. non-fictie

Wat is dit?

1. fictie
2. non-fictie

Wat is dit?

1. fictie
2. non-fictie

Theorie (fictie en non-fictie) 

Fictie = alles wat verzonnen is.
Fictie die 'net echt' is, noemen we realistisch.
Fictie die niet waar kan zijn, noemen we niet-realistisch. 

Voorbeelden: leesboeken, strips, toneelstukken

Non-fictie = alles wat niet verzonnen is. 

Voorbeelden: schoolboeken, nieuwsberichten, enz.

Vorige les

https://bulkboek.nl/wp-content/uploads/01Karel_en_Elegast_final.pdf

Wat viel op aan het fragment?

Wat vond je lastig of verrassend?

Hoe denk je dat het verhaal verdergaat?

Samen lezen 

Hoofdstuk 2

Samen lezen

Hoofdstuk 3 en 4

DUO-OPDRACHT

• Wat gebeurt er daarna?
• Je schrijft in gepaard rijm (gepaard rijm: AABB)
• Probeer de oude stijl een beetje te imiteren, bijvoorbeeld gebruik:

       "Ende"

        Ic (ik)

        Hi (hij)

• Wie is de Zwarte Ridder?
• Je mag een eigen verzonnen held introduceren 

Schrijf je eigen vervolg op het verhaal in rijmvorm (ongeveer 8 tot 16 regels). 

Vorige les:

Wie weet nog wat we de vorige les hebben gelezen over Karel?

Kan iemand samenvatten wat er tot nu toe in het verhaal is gebeurd?

KAREL ENDE ELEGAST

https://bulkboek.nl/wp-content/uploads/01-Karel_en_Elegast_final.pdf

Klassikaal lezen we hoofdstuk:

5 De Zwarte Ridder

6 Riddereer en respect

7 Tweegevecht in het woud 

Wat is realistisch in het verhaal?

Wat lijkt duidelijk verzonnen?

DUO-OPDRACHT

Lees de informatie over de Middeleeuwen. Vergelijk daarna deze informatie met het fragment uit Karel ende Elegast waarin Karel het woud ingaat en Elegast ontmoet. 

Vul daarna samen het schema in op basis van drie elementen uit het verhaal:

Voorbeeld: Karel krijgt een droom van God die hem opdraagt te gaan stelen.

Infofragment: "In de Middeleeuwen geloofde men dat dromen boodschappen van God of de duivel konden zijn."

Beoordeling: Mengvorm. Want het geloof in betekenisvolle dromen is historisch (feit), maar de precieze droom en opdracht is verzonnen (fictie).

Theorie (fictie en non-fictie) 

Fictie = alles wat verzonnen is.
Fictie die 'net echt' is, noemen we realistisch.
Fictie die niet waar kan zijn, noemen we niet-realistisch. 

Voorbeelden: leesboeken, strips, toneelstukken

Non-fictie = alles wat niet verzonnen is. 

Voorbeelden: schoolboeken, nieuwsberichten, enz.

Literaire begrippen

• Fictie – Non-fictie
  
• Personages
  
• Karakterontwikkeling
  
• Spanning
  
• Thema en motieven
  
• Perspectief
  
• Tijd & ruimte
  

Theorie (personages) 

Hoofdpersonen + bijpersonen = personages

Wat krijg je over hoofdpersonen te weten?

- wat hij/zij denkt en voelt

- wat zijn/haar karaktereigenschappen zijn

- hoe hij/zij eruitziet

- waar, hoe en met wie hij/zij woont
Hierdoor kun je je beter inleven in de hoofdpersoon.

Over de bijpersonen krijg je minder informatie. Je krijgt meestal geen gedachten of gevoelens te lezen.

Theorie (personages) 

Karakterontwikkeling =  de verandering van het karakter van een personage. Wat hij/zij meemaakt heeft hier invloed op.

Round character =
- een verhaalpersonage dat niet steeds hetzelfde reageert.

- vaak de hoofdpersoon.

- iemand die een karakterontwikkeling doormaakt.

Flat character = 
- een verhaalpersonage dat voorspelbaar reageert.
- vaak een bijpersoon.

- iemand die geen karakterontwikkeling doormaakt

KAREL ENDE ELEGAST

https://bulkboek.nl/wp-content/uploads/01-Karel_en_Elegast_final.pdf

Vorige les

5 De Zwarte Ridder

6 Riddereer en respect

7 Tweegevecht in het woud 

Deze les

8. DE KONING IS GENADIG

9. DIEF EN DIEFJESMAAT

10.DE KONING STEELT EEN PLOEGIJZER

DUO-OPDRACHT

- Karel ende Elegast -

Je gaat één van de hoofdpersonages (Karel óf Elegast) veranderen in een modern personage.

Denk aan: een koning, politicus, beroemdheid, student, superheld, of YouTuber.

Wat blijft hetzelfde in zijn karakter? Wat pas je aan? Verandert hij in jouw versie?

Kies Karel óf Elegast en beantwoord de volgende vragen:

• Wat voor persoon is hij? Hoe ziet het personage eruit?
• Wat wil hij?
• Hoe gedraagt hij zich tot nu toe? Wat zijn de karaktereigenschappen?
• Is hij een flat of round character?

Schrijf een kort verhaalfragment  waarin je het moderne personage beschrijft in een situatie waarin zijn karakter duidelijk naar voren komt. 

Bewaar je verhaal goed, want je werkt het verhaal de komende weken verder uit. 

Literaire begrippen

• Fictie – Non-fictie
  
• Personages
  
• Karakterontwikkeling
  
• Spanning en spanningsvragen
• Perspectief

Vorige les

Theorie (personages) 

Karakterontwikkeling =  de verandering van het karakter van een personage. Wat hij/zij meemaakt heeft hier invloed op.

Round character =
- een verhaalpersonage dat niet steeds hetzelfde reageert.

- vaak de hoofdpersoon.

- iemand die een karakterontwikkeling doormaakt.

Flat character = 
- een verhaalpersonage dat voorspelbaar reageert.
- vaak een bijpersoon.

- iemand die geen karakterontwikkeling doormaakt

Vorige les

DUO-OPDRACHT

- Karel ende Elegast -

Je gaat één van de hoofdpersonages (Karel óf Elegast) veranderen in een modern personage.

Denk aan: een koning, politicus, beroemdheid, student, superheld, of YouTuber.

Wat blijft hetzelfde in zijn karakter? Wat pas je aan? Verandert hij in jouw versie?

Kies Karel óf Elegast en beantwoord de volgende vragen:

• Wat voor persoon is hij? Hoe ziet het personage eruit?
• Wat wil hij?
• Hoe gedraagt hij zich tot nu toe? Wat zijn de karaktereigenschappen?
• Is hij een flat of round character?

Schrijf een kort verhaalfragment  waarin je het moderne personage beschrijft in een situatie waarin zijn karakter duidelijk naar voren komt. 

Vorige les

Bewaar je verhaal goed, want je werkt het verhaal de komende weken verder uit.

 

Literaire begrippen

• Fictie – Non-fictie
  
• Personages
  
• Karakterontwikkeling
  
• Spanning en spanningsvragen
• Perspectief

Spanning

Een verhaal is spannend als je telkens door wilt lezen of kijken. Spanning ontstaat als het verhaal vragen oproept. Bijvoorbeeld:

'Hoe gaat het verhaal verder?'

'Wat zal er met de hoofdpersoon gebeuren?'

'Hoe zal het verhaal eindigen?'

Dit noemen we spanningsvragen. Deze vragen zijn te vinden op open plekken in het verhaal. Wil je antwoorden op de vragen? Dan móét je wel doorlezen of -kijken! 

Spanningstrucs

De schrijver heeft een aantal trucs om een verhaal spannend te maken:

1. gevaarlijke situaties (bijvoorbeeld een achtervolging)
   
2. gevaarlijke ruimtes (bijvoorbeeld een verlaten park 's nachts)
   
3. beschrijving van spanning bij personages ('snel kloppend hart')
   
4. de antwoorden op spanningsvragen uitstellen (de ontknoping uitstellen)
   
5. kleine stukjes van de ontknoping verraden (door vooruit te kijken, of door een zin als: 'Hij zou later nog veel spijt krijgen van deze keus')
   
6. een hoofdstuk of aflevering eindigen met een cliffhanger (een heel spannend moment)

Spanning

Emotionele spanning  Je weet méér dan het personage → je leeft mee, voelt angst/verwachting (bijv. een personage loopt een kamer in, jij weet dat daar iemand verstopt zit). 

Intellectuele spanning Je weet nét zo veel of minder dan het personage → je wil het mysterie oplossen (bijv. wie is de verrader?)

KAREL ENDE ELEGAST

https://bulkboek.nl/wp-content/uploads/01-Karel_en_Elegast_final.pdf

Vorige les

8. DE KONING IS GENADIG

9. DIEF EN DIEFJESMAAT

Deze les

10.DE KONING STEELT EEN PLOEGIJZER

11. ELEGAST DE TOVENAAR

12. IN EGGERICS SLAAPKAMER

Literaire begrippen

• Fictie – Non-fictie
  
• Personages
  
• Karakterontwikkeling
  
• Spanning en spanningsvragen
• Perspectief

Spanning

Emotionele spanning  Je weet méér dan het personage → je leeft mee, voelt angst/verwachting (bijv. een personage loopt een kamer in, jij weet dat daar iemand verstopt zit). 

Intellectuele spanning Je weet nét zo veel of minder dan het personage → je wil het mysterie oplossen (bijv. wie is de verrader?)

Vorige les

Perspectief - startopdracht

Denk aan een moment waarop je te laat kwam op school, of stel het je voor.
Schrijf dat moment drie keer op, elke keer op een andere manier:

1. Jij vertelt wat er gebeurde. (Bijvoorbeeld: “Ik schrok wakker…”)
2. Vertel wat er gebeurde vanuit de ogen van de conciërge die jou ziet binnenkomen.
3. Vertel wat er gebeurde alsof je een onzichtbare verteller bent die alles weet – ook wat jij én de conciërge denken, en wat er daarna nog gaat gebeuren.

1. Ik kwam hijgend de gang op gerend. 
2. De conciërge zag hem binnenstormen, rood hoofd, rugzak half open.
3. Hij rende de school binnen, zich niet bewust van de blikken achter de ramen. De conciërge zuchtte – hij kende dit tafereel maar al te goed

Wat viel je op toen je het verhaal op verschillende manieren vertelde?

Welke versie voelde het persoonlijkst?

3 soorten perspectief

1. ik-perspectief

2. personaal perspectief

3. alwetende verteller

KAREL ENDE ELEGAST

https://bulkboek.nl/wp-content/uploads/01-Karel_en_Elegast_final.pdf

Vorige les

10.DE KONING STEELT EEN PLOEGIJZER

11. ELEGAST DE TOVENAAR

12. IN EGGERICS SLAAPKAMER

Deze les

13. ELEGAST BEWIJST OPNIEUW ZIJN TROUW AAN DE KONING

14. EGGERIC LOOPT IN DE VAL

15. HET GODSOORDEEL

16. OP LEVEN EN DOOD

17. EIND GOED AL GOED

Welk perspectief of perspectieven herken je in het verhaal?

DUO-OPDRACHT

- Karel ende Elegast -

Kies een korte scène, bijvoorbeeld:

• Karel die het bos in rijdt
• De ontmoeting met Elegast
• De inbraak bij Eggeric

Kies uit twee opdrachten:

Herschrijf de scène vanuit Karel zelf (ik-perspectief).

Herschrijf de scène vanuit Elegast (personaal perspectief).

Vorige les

Bewaar je verhaal goed, want je werkt het verhaal de komende weken verder uit.

 

- Herhaling -

Literaire begrippen

• Fictie – Non-fictie
• Realistisch - Niet-realistisch
• Personages
• Karakterontwikkeling
• Spanning
• Perspectief

Theorie (fictie en non-fictie) 

Fictie = alles wat verzonnen is.

Voorbeelden: leesboeken, strips, toneelstukken
Fictie die 'net echt' is, noemen we realistisch. Voorbeeld De Zwarte Zwaan
Fictie die niet waar kan zijn, noemen we niet-realistisch. Voorbeeld Harry Potter

Non-fictie = alles wat niet verzonnen is. 

Voorbeelden: schoolboeken, nieuwsberichten, enz.

Theorie (personages) 

Hoofdpersonen + bijpersonen = personages

Wat krijg je over hoofdpersonen te weten?

- wat hij/zij denkt en voelt

- wat zijn/haar karaktereigenschappen zijn

- hoe hij/zij eruitziet

- waar, hoe en met wie hij/zij woont
Hierdoor kun je je beter inleven in de hoofdpersoon.

Over de bijpersonen krijg je minder informatie. Je krijgt meestal geen gedachten of gevoelens te lezen.

Theorie (personages) 

Sympathiek of antipathiek zijn begrippen die we gebruiken om aan te geven hoe we ons voelen tegenover een personage in een verhaal.

Een sympathiek personage is iemand met wie je meeleeft of wie je aardig vindt. Bijvoorbeeld omdat die persoon eerlijk, moedig of kwetsbaar is. Je begrijpt zijn of haar keuzes en voelt misschien zelfs medelijden of bewondering.

Een antipathiek personage roept juist negatieve gevoelens op. Je vindt die persoon onaardig, gemeen of egoïstisch. Soms is dat expres zo geschreven, bijvoorbeeld bij een schurk

Theorie (personages) 

Karakterontwikkeling =  de verandering van het karakter van een personage. Wat hij/zij meemaakt heeft hier invloed op.

Round character =
- een verhaalpersonage dat niet steeds hetzelfde reageert.

- vaak de hoofdpersoon.

- iemand die een karakterontwikkeling doormaakt.

Flat character = 
- een verhaalpersonage dat voorspelbaar reageert.
- vaak een bijpersoon.

- iemand die geen karakterontwikkeling doormaakt

Spanning

Een verhaal is spannend als je telkens door wilt lezen of kijken. Spanning ontstaat als het verhaal vragen oproept. Bijvoorbeeld:

'Hoe gaat het verhaal verder?'

'Wat zal er met de hoofdpersoon gebeuren?'

'Hoe zal het verhaal eindigen?'

Dit noemen we spanningsvragen. Deze vragen zijn te vinden op open plekken in het verhaal. Wil je antwoorden op de vragen? Dan móét je wel doorlezen of -kijken! 

Spanningstrucs

De schrijver heeft een aantal trucs om een verhaal spannend te maken:

1. een hoofdstuk of aflevering eindigen met een cliffhanger (een heel spannend moment)
2. de antwoorden op spanningsvragen uitstellen (de ontknoping uitstellen)
3. kleine stukjes van de ontknoping verraden (door vooruit te kijken  of door een zin als: 'Hij zou later nog veel spijt krijgen van deze keus') 

Spanning

Emotionele spanning  Je weet méér dan het personage → je leeft mee, voelt angst/verwachting (bijv. een personage loopt een kamer in, jij weet dat daar iemand verstopt zit). 

Intellectuele spanning Je weet nét zo veel of minder dan het personage → je wil het mysterie oplossen (bijv. wie is de verrader?)

3 soorten perspectief

1. ik-perspectief

2. personaal perspectief (hij/zij-perspectief)

3. alwetende verteller (auctoriale verteller/perspectief)

OPDRACHT (individueel)

- korte oefening voor de toets -

Lees tekst 2 op blz. 143 

Maak de volgende vragen:

1. De eerste alinea (r. 1 t/m 5) roept twee spanningsvragen op. Welke zijn dat?
2. Leg met voorbeelden (uit het fragment) uit dat de ouders van Olivier flat characters zijn.
3. Wat is het perspectief in het fragment? Hoe herken je dat?
4. Is er sprake van emotionele of Intellectuele spanning? Leg je antwoord uit.  

1. Waarom is de tongzoen fout? Waarom ziet Olivier Rifka nog maar één keer?
2. Er wordt maar één eigenschap genoemd. Vader zit te vitten en moeder probeert de vrede te bewaren.
3. Personale verteller (hij-verteller -> vanuit het personage Olivier)
4. Intellectuele spanning, want je weet net zoveel als het personage Olivier. Je krijgt geen antwoorden op de vragen die Olivier heeft over Rifka.