Dehumanisatie en polarisatie

• Levensbeschouwing
• NCZ
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Dehumanisatie en polarisering

en hoe makkelijk dit te creëren valt onder mensen.

Gedachtegoed

“Iedereen heeft het recht op een mening, gebaseerd op eigen ervaringen, normen en waarden.

Een mening is niet goed of fout — het is hoe jij ergens naar kijkt.

Anders denken is geen aanval. Je hoeft het niet eens te zijn om wél respectvol te luisteren.

conflicten en oorlogen ontstaan niet doordat mensen verschillend denken —

maar doordat ze niet kunnen verdragen dat een ander dat doet.”

Lesdoelen

Aan het einde van de les kan de student:

1. Uitleggen hoe systematisch taalgebruik en propaganda kunnen leiden tot het normaliseren van geweld tegen bepaalde groepen mensen (zoals tijdens het nazi-regime).

2. Herkennen hoe macht en rolgedrag invloed hebben op menselijk gedrag, aan de hand van het Stanford Prison Experiment en het Milgram experiment.

3.Reflecteren op de eigen kwetsbaarheid voor groepsdruk, autoriteit en stereotypevorming.

1933: Hitler aan de macht → jarenlange indoctrinatie begint

Racistische en antisemitische ideeën werden systematisch verspreid via:

1. Onderwijs: Kinderen kregen op school rekenopgaven zoals "Een gehandicapte kost de staat 5 Reichsmark per dag, hoeveel kost dat per jaar?"

2.Media: Kranten zoals Der Stürmer verspreidden haat tegen Joden met cartoons en complotten.

3. Propaganda: Films, posters en toespraken waarin Joden als 'parasieten' of 'bedreiging' werden afgebeeld.

4. Wetten: De Neurenberger wetten verboden Joden om te trouwen met niet-Joden en ontnamen hen burgerrechten.

prent van nazi-kinderboek, filmposter, 'de typische jood', les over de rassenwetten, gemengde koppels die publiekelijk bespot werden

indoctrinatie maakt vaak gebruik van stereotypes, maar vergroot deze uit en verbiedt een tegenstem.

Indoctrinatie kan dus verstrekkende gevolgen hebben voor individuen en de samenleving als geheel. Wanneer mensen worden geïndoctrineerd, kan dit leiden tot het accepteren van onjuiste of zelfs gevaarlijke ideeën. Het kan het vermogen om kritisch na te denken en alternatieve perspectieven te overwegen beperken. Dit kan leiden tot intolerantie, haat en geweld.

Het herkennen van indoctrinatie kan een uitdaging zijn, omdat het vaak subtiel en geleidelijk gebeurt. Er zijn echter enkele tekenen die kunnen wijzen op indoctrinatie. Een daarvan is wanneer er sprake is van een sterke nadruk op één bepaalde overtuiging en het afwijzen of negeren van andere perspectieven. Ook wanneer er sprake is van een machtsverhouding waarbij kritisch denken ontmoedigd wordt, kan dit wijzen op indoctrinatie.

Ken je nog andere voorbeelden van indoctrinatie?

Gevolg

Geweld op straat werd na verloop van tijd niet meer als uitzonderlijk ervaren, maar als een 'logisch gevolg' van jarenlange framing. - En dat kan zo weer gebeuren.

normaliseren van geweld tegenover bepaalde groepen

STANFORD PRISON EXPERIMENT

- In 1971 onderzocht psycholoog Philip Zimbardo hoe mensen zich gedragen in machtsrollen. 

- 24 Studenten kregen willekeurig de rol van 'gevangene' of 'bewaker'. 

- Binnen enkele dagen begon misbruik, vernedering, sadisme.

Zeer omstreden onderzoek

Het experiment moest vroegtijdig worden afgebroken doordat gevangenen extreme psychologische schade hadden opgelopen. Het zou 14 dagen duren, maar op dag 6 was de situatie zo geëscaleerd dat het experiment gestopt werd. 

-> Hierna is er een speciale commissie gekomen die moest bepalen of psychosociaal onderzoek niet onethisch was om uit te voeren. 

nog even herhalen... wat weet je nog over het Milgram-experiment?

Het Milgram experiment

Wat was het?

Het Milgram-experiment (1961) onderzocht hoe ver mensen bereid zijn te gaan in het gehoorzamen van autoriteit – zelfs als dat betekent dat ze anderen schade toebrengen.

Waarom onderzocht?

Stanley Milgram wilde begrijpen hoe gewone mensen tijdens de Holocaust gehoorzaamd konden hebben aan gruwelijke bevelen. Het experiment toonde aan dat autoriteit mensen morele grenzen kan laten overschrijden.

samenvattend

• we zagen bij het experiment van Asch dat wij mensen graag bij een groep horen; conformisme - dit heeft voor- en nadelen (denk aan bystanderexperiment)
• het Milgram-experiment maakte duidelijk dat gehoorzaamheid en gevoel van niet verantwoordelijk te zijn voor de gevolgen, onze eigen morele grenzen doet vervagen.
• het zimbardo-gevangenisexperiment toont dat mensen door de situatie, macht en het gebruik van uniformen, tot gruweldaden in staat zijn

Wij - Zij denken 

Toen en nu

over indelen van mensen, stereotypen, vooroordelen en hoe er mee om te gaan

Ken het verleden

Extreme vormen van racisme en discriminatie zijn niet iets van vroeger. Als we niet waakzaam zijn, de populistische leus van "wij zijn goed, zij zijn slecht" geloven, kunnen de meest gruwelijk situaties zo weer gebeuren.  

Indelen van mensen

                    Hokjes denken 'onvermijdelijk'

Lui brein

Automatisch

Voordelen

Stereotype

Stereotypen zijn generalisaties. 

Het zijn de algemene ideeën en beelden over mensen en groepen, die wij als min of meer parate kennis in ons achterhoofd hebben opgeslagen

Op het eerste gezicht

We horen allemaal bij diverse groepen. Dan is wij-zij denken vaak onvermijdelijk. Het is ook handig. Het maakt het leven een stuk overzichtelijker om in zij en wij te denken. Daarnaast heeft het een groot voordeel. Wanneer je iets als wij bestempeld, wordt het je 'eigen'. En voor dingen die 'eigen' zijn zorg je doorgaans eenmaal beter. Ga maar eens na, 'je eigen huis'', 'je eigen familie', 'eigen kinderen' enz. 

Veelal gaan deze processen in denken automatisch en delen we mensen in hokjes in. Dat indelen gaat in eerste instantie op basis van sekse, leeftijd, huidskleur en eerste indruk. 

Wanneer we dat indelen gaan generaliseren, dus op basis van 1 typisch voorbeeld een hele groep omschrijven, dan spreken we van een stereotype. Het zijn de algemene ideeën die we hebben over een bepaalde groep die we bewust of onbewust ergens hebben opgeslagen.

is het dan erg die stereotypen? Het is vooral ook erg grappig toch. Voer voor cabaretiers om het uit te vergroten en grappen over te maken. 

Maar zoals we daarnet zagen bij indoctrinatie, is het goed om te weten hoe het werkt want er zijn ook nadelen!

Wij - Zij denken 'toen'

De groep = niemand 

ONpersoonlijk versus persoonlijk

Labels plakken doen we allemaal. Het gaat automatisch, het is handig en overzichtelijk, maar het heeft dus ook nadelen. Het kan leiden tot stereotypering, op 1 hoop gooien en vooroordelen. Het kan leiden tot meer afstand tussen groepen onderling. Meer afstand betekent minder betrokken én soms zelfs wel een nonchalante houding ten opzichte van die andere groep. 

Ik hoef  niet meer uit te leggen dat vooroordelen gevaarlijk kunnen worden. Als we kijken naar de 2e WO dan zien we dat Joden toen uitgesloten werden ook op basis van stereotypering, vooroordelen -> bewust dmv indoctrinatie

Die anti-joodse maatregelen zorgden voor verdeeldheid. Wij- zij denken werd nog sterker en uitvergroot! 

Maar ook vandaag gebeurt dit nog...

0

evaluatievragen 

Formuleer een beargumenteerd standpunt op de 2 volgende vragen.

Hoe kan taal bijdragen aan ontmenselijking?

Waarom is “ik zou dat nooit doen” een gevaarlijke gedachte?

Einde les - heb je tips/tops

Opzet

- Deelnemers dachten dat ze meededen aan een leermodule met straffen.

- Ze moesten een 'leerling' (een acteur) elektrische schokken toedienen bij foute antwoorden.

- De schokken werden stapsgewijs verhoogd – tot dodelijk niveau (in theorie).

- Hoewel de acteur schreeuwde van pijn, gingen veel deelnemers dóór als de onderzoeker zei: “U moet doorgaan.”

Hoe gewetens worden uitgeschakeld

Vergelijk het gedrag in het SPE en Milgram-experiment met:

- Soldaten of burgers die geweld plegen “in opdracht” of “voor het grotere goed”.

- De rol van propaganda in het verdoven van morele grenzen.

- Mensen die zich niet verantwoordelijk voelen omdat ze “maar een radertje zijn”.

In praktijk

Holocaust: treinmachinisten die transporten reden, bureaucraten die lijsten maakten.

Rwanda: gewone burgers die buren aanvielen omdat de radio hen vertelde dat het “heldhaftig” was.

Gaza/Israël: framing van hele bevolkingsgroepen als ‘terroristen’ of ‘kolonisten’ waardoor empathie afneemt.

Wat vinden jullie?

1. Wat vond jij het meest schokkend of herkenbaar in deze video's?

2. Hoe zou jij je morele kompas vasthouden onder groepsdruk?

3. Welke rol speelt taal vandaag de dag nog steeds in hoe we groepen beoordelen?

Zijn er momenten geweest dat je wist dat je iets deed wat "niet oke" was; maar je je niet verantwoordelijk voelde en het toch deed?

Ja

Nee