6.4 Mensen in het zand- en lösslandschap

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

6.4 Mensen in het zand- en lösslandschap

Lesdoelen

Je weet aan het einde van de les:

• wat het verschil is tussen het landbouwsysteem op de zandgronden vroeger en nu
  
• wat een voor- en een nadeel is van specialisatie op intensieve veeteelt
  
• wat de kenmerken zijn van het lösslandschap
  
• welke verschillen er zijn tussen het löss- en het zandlandschap
  
• welke landschappen er voorkomen in Nederland (afbeelding Cultuurlandschappen in Nederland)

Zandlandschap

Hogere zandgronden:

• Oudste bewoonde gebieden van Nederland
  
  
• Gemengd bedrijf: akkerbouw én veeteelt
  
  
• Zand = onvruchtbaar -> bemesting nodig

Vroeger = gemengd bedrijf

Zandlandschap

Bemesting op de onvruchtbare grondsoort zand ging zo:

• Overdag: schapen grazen op hoger gelegen heidevelden en in bossen, ‘s nachts: schapen naar de schaapskooi.
• De mest uit de schaapskooi gaat naar de akkers (es of eng) bij het dorp.
• Het esdorp lag op de grens tussen hoog en laag: de lager gelegen groengronden waren wei- en hooiland.

Zandlandschap

Vanaf 1900:

• Schapen overbodig door invoering kunstmest
• Heidevelden werden geschikt gemaakt voor de landbouw
• Specialisatie van de boeren: alleen veeteelt
  (Vee = meer geld als graan).
• Akkers alleen nog voor het verbouwen van  veevoer (mais)
  

B198 Specialisatie

Vroeger: gemengd bedrijf met akkerbouw en veeteelt.
Nu: specialisatie met of akkerbouw of veeteelt. -> vaak monocultuur = één product

Twee oorzaken specialisatie:

1. Sterk gestegen lonen.
   Arbeid wordt vervangen door machines
    VB: oogstmachine voor aardappelen gevolg: minder werk door mechanisatie / automatisering
   

B198 Specialisatie

2. Intensivering: meer productie per hectare of per dier met  behulp van kennis en geld.

 VB:

• Betere gewassen, kunstmest, bestrijdingsmiddelen
• Boer kan investeren en kennis bijhouden voor één product

Zandlandschap

Vanaf ongeveer 1950:

• Minder boeren  - schaalvergroting
• Grotere bedrijven met meer vee
• Kennis + kapitaal = hogere productie per dier
• Intensieve veeteelt / bio-industrie
  
  

 Veel vee ->  veel mest -> ammoniak in de lucht -> via regen op de grond -> vermesting  van de bodem (rijker aan voedingsstoffen) -> afname biodiversiteit (normaal voedselarm)

B199 Schaalvergroting

Schaalvergroting = het proces waarbij bedrijven steeds groter worden om de productiekosten (per eenheid) te verlagen + de opbrengst te verhogen.

Alleen grote boerenbedrijven kunnen dure machines, bestrijdingsmiddelen en kunstmest betalen. 
Dus: schaalvergroting is een gevolg van specialisatie -> Gevolgen: minder bedrijven en grotere bedrijven

Zandlandschap

Oudst bewoond: gemengd bedrijf bij esdorp. Heide + schaapskooi -> mest voor akkerbouw. Bij rivierdal/beekje veeteelt en weilanden

Vanaf 1900: Schapen weg -> kunstmest. Heidevelden nu landbouw

Specialisatie van de boeren: alleen veeteelt. Akkers alleen nog veevoer (mais), dus krachtvoer

Vanaf 1950: Minder boeren -> schaalvergroting

Grotere bedrijven met meer vee = Intensieve veeteelt / bio-industrie -> vermesting.
Te weinig veevoer -> krachtvoer ergens anders vandaan

Zandlandschap - toen en nu

               Toen

• 
  

               Nu

• 
  

Zandlandschap - toen en nu

               Toen

• Natuurlijke beek
• Hooiland
• Houtwal
• Akker met graan
• Heide met schapen

               Nu

• Gekanaliseerde beek (geen overstromingsrisico)
• Akker met maïs
• Krachtvoer
• Kunstmest

Lösslandschap

Het landschap van Zuid-Limburg:

• Heuvelland
• Uitloper van Ardennen (middelgebergte)
• Door opheffing hoger komen te liggen
• Hoog gelegen, vrij vlak gebied (plateau)
• Insnijding van rivieren

Ontstaan terrassen door insnijding!

Lösslandschap

Gesteente in de ondergrond:

• Uit het Krijt (ver voor het Pleistoceen)
  - Warme zee met veel schelpdieren
  - Vorming kalklagen door de skeletten van de diertjes
• Heet in Zuid-Limburg ‘mergel’
• word gebruikt voor bv cement

Lösslandschap

Laatste ijstijd: afzetting löss = heel vruchtbaar en goed water vasthouden  -> geschikt voor landbouw

• Om afspoeling van de vruchtbare grond (bodemerosie) tegen te gaan: aanleg graften =
  Steile randen / knikken op een helling met bomen en struiken evenwijdig aan de hoogtelijnen

Lösslandschap

Löss is vruchtbaar -> kan water goed vasthouden

Vlakke delen (plateau): akkerbouw en weilanden

Steile hellingen: weiland

Aan de slag:

Wat?	§6.4 Opdrachten: 2 t/m 8
Waar?	in je boek
Hulp?	- Theorie ( = bovenin links) - Atlas - Docent
Klaar?	nakijken, daarna geogeussr
Niet af?	Huiswerk voor volgende les

Oefenen met de leerstof

Het zandlandschap is van nature...

1. vruchtbaar
2. niet vruchtbaar

Het zandlandschap ligt in ...

1. laag Nederland
2. hoog Nederland

Welk landschap is tijdens het Pleistoceen al ontstaan?

1. zandlandschap
2. rivierkleilandschap
3. laagveenlandschap

Welke ijstijd is het belangrijkste voor het zandlandschap?

1. Saalien (115.000-10.000 jaar gelden).
2. Weichselien (115.000-10.000 jaar geleden).

In de omgeving van Amsterdam vind je het zandlandschap.

1. goed
2. fout

Zandlandschap

Duinlandschap

Veenlandschap

Zeekleilandschap

Lösslandschap

Hoog-Nederland

Laag-Nederland

duinlandschap

hoogveenlandschap

laagveenlandschap

lösslandschap

zeekleilandschap

zandlandschap

Welke foto hoort bij welk landschap?

laagveenlandschap

zeekleilandschap

duinlandschap

Welk landschap hoort bij welke foto? Sleep het landschap naar de juiste foto.

duinlandschap

zeekleilandschap

veenlandschap

zandlandschap

lösslandschap

rivierkleilandschap

rivierlandschap

duinlandschap

heuvellandschap

zandlandschap

zandlandschap

veenlandschap

rivierlandschap

rivierkleilandschap

lösslandschap

hoogveenlandschap

zandlandschap

Komt voor in het zuiden van Limburg. Gebied met fijn stofzand en grote hoogteverschillen.

Langgerekt gebied langs de rivieren. Je ziet er veel grasland en fruitbomen.

Heeft hoogteverschillen. Heeft grasland, akkerland en veel natuurgebieden zoals bos en hei.

Open en vlak gebied met rechte kanalen. Veel grasland en langgerekte dorpen.

In welke provincie vind je Löss?

B134 ivm bodemerosie worden graften geplaatst!

B134 Bodemerosie

Bodemerosie = verdwijnen van de bovenste vruchtbare bodemlaag.
->  door water (wegspoelen) of door wind (wegwaaien)

Water: zonder begroeiing op helling -> afspoeling

Kans op bodemerosie door wind is het grootst in droge gebieden :

Wind + zand -> stofstormen

Indeling van landschappen

Landschap = alles wat je ziet als je vanuit een bepaald punt naar een gebied kijkt.

Figuur 19: indeling op basis van de grondsoorten: zand, klei, veen en löss

B89 Grondsoorten

Grondsoort = losse materiaal aan de  oppervlakte van de aardkorst.

• Zand:
  - grove korrels met ruimte ertussen: poriën - water zakt makkelijk weg ->  vaak droog
  
• Klei:
   - hele kleine deeltjes
   - deeltjes plakken aan elkaar
  - houdt water vast
  - vruchtbaar

B89 Grondsoorten

• Löss:
  - korrelgrootte tussen zand en klei in
  - houdt water beter vast dan zand
  - vruchtbaar
  
  
• Veen:
  - bestaat uit plantenresten
  - ‘spons’: houdt water vast en is drassig
  - gedroogd veen (turf) is vruchtbaar en een brandstof

Hoe noem je een dorp in het zandlandschap?

ntr.nl

Aan de slag:

Wat?	§6.4 Opdrachten: 5 t/m 8
Waar?	Learnbeat (via magister -> leermiddelen)
Hulp?	- Theorie ( = bovenin links) - Atlas - Docent
Klaar?	Herhaling / samenvatting maken
Niet af?	Huiswerk voor volgende les

Oefenen met de leerstof