1.4. Waar blijft alle grind, zand en klei?

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

1

2

3

4

5

6

7

Zet op de juiste volgorde, geef bij ieder cijfer kort aan, gaat het vooral om: verwering, erosie of sedimentatie.

1.4. WAAR BLIJFT ALLE GRIND, ZAND EN KLEI?

Vraag 2

2. Waarom bestaan laagvlakten uit kilometers dikke lagen zand en klei?

Sleep de onderstaande woorden naar de juiste plekken in de afbeelding!

Bovenloop

Middenloop

Benedenloop

veel erosie

sedimentatie

Laagvlakte

Een gebied dat lager dan 200 meter hoog ligt.

In de laagvlakte legt de rivier veel grind, zand en klei neer.

Hooggebergte

Hier wordt de rivier 'geboren', ofwel: hier ontsprint de rivier.

Laagvlakten

Middenloop

Bovenloop

Benedenloop

Zand 

Klei

Stenen

Grind

Erosie

Verwering

Sedimentatie

Overstromingsvlakte van een rivier

Hoogste stroomsnelheid

Laagste stroomsnelheid

Klei

Zand

Grind

Wat is een delta?

1. Nieuw land in zee dat ontstaat door sedimentatie waar een rivier in zee mondt.
2. Gesteente dat is ontstaan door het neerleggen van materiaal door water, wind of ijs.
3. Die bouwwerken die na 1953 zijn gebouwd om het water tegen te houden.
4. Door de wind opgewaaide zandheuvel.

Delta

Estuarium

Het gesteente gaat kapot,
wat gebeurd er daarna?

Het verweerd materiaal wordt getransporteerd
en gesedimenteerd

Erosie = uitschurende werking van sediment dat getransporteerd wordt door wind, water en ijs.

Sedimentatie = neerleggen van los materiaal dat is meegenomen door rivieren, ijs, wind en zeewater

De drie begrippen

Verwering

Het uiteenvallen van gesteente door:

Mechanische verwering: afbrokkelen door vorst, temperatuurverschil, wortels.

Chemische verwering: oplossen of veranderen van gesteente door zuur regenwater, zuurstof.

Erosie

Het afslijten en wegvoeren van gesteente of grond door:

• water (rivieren)
• ijs (gletsjers)
• wind

Sedimentatie

Het neerleggen van materiaal dat door erosie is meegenomen.

• Zware deeltjes (grind) worden als eerste afgezet.
• Lichte deeltjes (klei) worden verder meegenomen en later afgezet.

Gevolg: vorming van lagen → uiteindelijk sedimentgesteente (bv. zandsteen, schalie).

Verwering maakt stuk – erosie neemt mee – sedimentatie legt neer.

Tekenopdracht

We gaan weer een striptekening maken. Dit keer over het ontstaan van duinen. Laat in 4 beelden zien hoe jij denkt dat duinen ontstaan. Succes!

Wat is het verhaal bij deze foto?

- Wat zie je?

- Waar is de foto gemaakt?

- Wat zijn sporen van erosie die je kunt waarnemen in deze satellietfoto?

- Wat zijn sporen van sedimentatie die je kunt waarnemen in deze satellietfoto?

- Wat is het verhaal bij deze foto?

Dit moet je weten na afloop van de paragraaf

• Je kunt uitleggen hoe zandbanken, duinen en delta’s worden gevormd.
  
• Je kunt de boven-, midden- of benedenloop herkennen met behulp van foto’s.
  
• Je begrijpt op welke manier sedimentgesteente ontstaat.
  

Begrippen: benedenloop, laagvlakte, middenloop, sedimentatie, schalie, delta, estuarium (vwo), zandbanken, strand, aanslibbingskusten (vwo), duinen.

Voorbereiding 1.4 havo

Lees Paragraaf 4 beantwoord de vragen in je schrift

1. Hoe heet het proces waarbij zand, grind en klei door een rivier worden meegenomen en afgezet?

2. Welke gesteenten ontstaan uit samengeperst zand en klei?

3. Leg uit waarom het zwaarste materiaal van een rivier eerst bezinkt en het lichtste het verst wordt meegenomen.

4. Teken met een voorbeeld hoe een zandbank kan uitgroeien tot een strand. Denk hierbij na over: hoe komt het zand in de zee? Hoe komt het zand op de kust?

5. Stel je voor: een storm verplaatst veel zand op een strand. Leg uit met een tekening hoe hierdoor uiteindelijk een duin kan ontstaan.

Voorbereiding 1.4. vwo

Lees paragraaf 1.4. nauwkeurig en beantwoord de vragen in je schrift

1. Wat is het verschil tussen een delta en een estuarium? Je mag dit ook tekenen.

2. Waarom bestaan laagvlakten uit kilometers dikke lagen zand en klei?

3. Een rivier transporteert grind, zand en klei. Bij een overstroming worden op verschillende plekken sedimenten afgezet. Welke deeltjes (grind, zand of klei) worden het verst van de rivier afgezet, en waarom?

4. Vergelijk het ontstaan van een delta met het ontstaan van duinen langs de kust. Welke processen zijn hetzelfde en welke verschillen?

5. Stel: door klimaatverandering stijgt de zeespiegel snel in de Povlakte. Bedenk twee mogelijke gevolgen voor sedimentatie en het landschap.

Water de rivier geeft en neemt

Hoge stroomsnelheid
- Rivier snijdt zich in (V-dal)

- Meer erosie, minder sedimentatie

Lagere stroomsnelheid
- Rivier gaat meanderen

- als gevolg van erosie en sedimenatie

Laagste stroomsnelheid
- relatief veel sedimentatie

- rivier gaat zich vertakken

Wind geeft en neemt

erosie: wind blaast losse deeltjes weg en bodem met grof puin blijft over

sedimentatie: zand wordt ergens anders neergelegd, waardoor zandduinen ontstaan

Erosie in een rivier

Verticale erosie: V-dal

Horizontale erosie: meanderen

Water de zee geeft en neemt

erosie: golven eroderen de kust, 

waardoor kliffen en bogen ontstaan

sedimentatie: golven kunnen sediment afzetten, 

zoals bij zandstranden

Aanslibbingskust

Afbraakkust

Nederlandse kust

Zandbanken in Egmond aan Zee

Heb je je weleens afgevraagd, als je een frisse duik in de Noordzee neemt, waarom je opeens omhoog loopt als je verder van de kust af gaat? Net kon je niet meer met je voeten bij de grond en nu sta je opeens op een soort heuvel, die je vanaf het strand nog niet had gezien. Dit is een zandbank, een natuurlijk fenomeen dat een belangrijke rol speelt bij het beschermen van de Nederlandse kust. Zandbanken breken tijdens stormen namelijk golven, waardoor het strand beschermd wordt.

Deze bescherming van de kust is meer en meer nodig. De Nederlandse kust zal steeds grotere stormen ervaren die onze stranden en duinen bedreigen. Zonder extra ondersteuning kan onze natuurlijke kustbescherming de nieuwe weersomstandigheden mogelijk niet aan. In plaats van dat er een grote dijk geplaatst moet worden, zouden zandbanken ongezien en met minimale impact op de natuur deze extra bescherming kunnen bieden. Het jaarlijks toevoegen van extra zand zal wel nodig zijn om de zandbanken te onderhouden. Hoeveel zand is nodig, en waar precies? Dat kunnen we zien op satellietbeelden.

https://geografie.nl/artikel/onzichtbare-kustbescherming-zandbanken-en-satellietbeelden

IJs geeft en neemt

• erosie: door schurende werking ijs met zand en stenen ontstaan U-vormige dalen, spitse bergtoppen en komvormige bekkens
  
• sedimentatie: puin dat de gletsjers meevoeren vormt morene

Verwering -> Erosie -> Sedimentatie

Hier zie je een deel van de gesteentekringloop. Vertel het verhaal van deze drie foto's. 

"Hoe komt het gesteente op foto 1, uiteindelijk op het strand op foto 2, en welke processen zorgen voor de geplooide gesteentelagen in foto 3?  

1

3

2

Bordtekening 

Bovenloop - middenloop - benedenloop

Teken de basis over. Schrijf vervolgens de volgende begrippen op in de juiste 'loop'

Stroomsnelheid hoog - minder hoog - laag

Erosie - verwering - sedimentatie 

Fasen van erosie en sedimentatie

Ontstaanswijze delta

1. Transport van zand en klei (verweringsmateriaal)
2. Stroomsnelheid neemt af
3. Zand en klei bezinkt (sedimentatie)
4. Rivierbedding raakt verstopt
5.  Rivier maakt nieuw doorgang naar de zee.

Nieuw land in zee dat ontstaat door sedimentatie waar een rivier in zee uitmondt.

Delta

Hoe herken je een delta?
-Een stuk land dat in zee uitsteekt.

-De rivier vertakt in meerdere geulen.

-Het heeft een vorm van een driehoek.

Einde rivier

Delta                  of               Estuarium

Vraag 1

Delta:

• stroomsnelheid rivier stopt (door zee)
  
• Al het sediment zakt naar de bodem
  
• door ophoping ontstaat nieuw land
  

Estuarium:

• Hoge stroomsnelheid langs kust, sediment wordt meegenomen
  

of

• bij vloed dringt zeewater de rivier in
  

Vraag 1

Google Earth ll

Bij de vorige opdracht heb je drie rivieren opgezocht. Zoek nu op waar de rivieren in de zee uitmonden. Is dat een delta of een estuarium? Hoe kun je dat zien? 

Vraag 5

De geboorte van rivier de Po

Haar eerste meters

Wandelaars volgen de Po stroomafwaarts

Via een aantal watervallen stroomt de rivier het gebied van de gemeente Crissolo binnen. De Po heeft dan sinds de bron een hoogteverschil van 700 meter overbrugt. Op zonnige dagen is het hier langs beide oevers goed vertoeven. 

Vraag 5

Zoek nu op waar de rivieren in de zee uitmonden. Is dat een delta of een estuarium? Hoe kun je dat zien?

Welke letter geeft de laagvlakte aan?

1. A
2. B
3. C

middenloop

bovenloop

benedenloop

zand 

klei

rotsen

grind

erosie

verwering

sedimentatie

Wat zie je hier?

1. Bovenloop
2. Middenloop
3. Benedenloop
4. Delta

Schalie 

Kalksteen 

Zandsteen 

Schelpen 

Klei

Zand 

Waaraan herken je sedimentgesteente?

1. Laagjes
2. Stolling
3. Fossielen
4. Los materiaal

Leerdoelen

- Je weet op welke manier zandbanken, duinen, een delta en een estuarium worden gevormd.

- Je begrijpt dat in een laagvlakte sedimentatie optreedt en dat uit samengeperste sedimenten na lange tijd sedimentgesteenten ontstaan.

- Je kunt met behulp van een foto de naam en een aantal kenmerken van sedimentgesteente benoemen.

Evaluatie
In hoeverre begrijp je nu de stof uit 1.4 en heb je de leerdoelen behaald?

010

Heb je de leerdoelen behaald?

😒🙁😐🙂😃

Het grotere plaatje

A

Bovenloop

B

Middenloop

C

Benedenloop