Oefenles erfelijkheid

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Noem zoveel mogelijk begrippen die met het thema erfelijkheid te maken hebben

Erfelijkheid 

Oefenen/herhalen ter voorbereiding op de toetsweek

We gaan weer kort aanstippen:

Dominant en recessief

Intermediair overerven

X-chromosomaal overerven

Lethale factoren

Multipele allelen

Gekoppelde vererving

Stambomen

Maar eerst een paar kennisvraagjes....

Welke beschrijving hoort bij welk begrip?

Bevat informatie over één erfelijke eigenschap

Bestaat uit DNA en eiwitten

Is een variant van een gen

De stof die de code bevat over erfelijke eigenschappen

Chromosoom

Allel

DNA

Gen

Hoe ontstaan geslachtscellen?

1. Meiose
2. Mitose

Een bevruchte eicel is

1. haploid
2. diploid
3. triploid

Welke term wordt beïnvloed door zowel je DNA als je milieu?

1. genotype
2. fenotype
3. chromosomen
4. genexpressie

Een allel is een variant van een

1. basepaar
2. nucleotide
3. gen
4. chromosoom

Monohybride kruising

• Bij deze overerving is maar één genenpaar betrokken
• Let op de notatie: is een allel dominant of recessief (A of a), of is er een intermediair fenotype (K^AK^A, K^BK^B, K^AK^B)

Een vrouw met blauwe ogen krijgt een kind met bruine ogen. Het allel voor B bruine ogen is dominant over het allel voor b blauwe ogen. Welk(e) genotype(n) kan de vader gehad hebben?

1. alleen BB
2. Alleen Bb
3. Bb of BB
4. Bb of bb

Bij cavia's is korte haren dominant over lange haren.
Twee heterozygote cavia's paren met elkaar en krijgen jongen.

Welke verhouding in fenotypes verwacht je bij de nakomelingen?

1. 100% lange haren
2. 100% korte haren
3. 25% lange haren / 75% korte haren
4. 25% korte haren / 75% lange haren

Bij konijnen is de vachtkleur zwart dominant over wit. Een homozygoot zwart konijn wordt enkele malen gekruist met een wit konijn.
Hoe groot is de kans op witte konijntjes?

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 0%

Uit de kruising komt:
A a
A AA Aa
a Aa aa
Wat is de verhouding in de genotypen? En wat in de fenotypen? Schrijf dit op de juiste manier op!

Intermediair overerven

zwart : grijs : wit = 1:2:1

Er zijn drie fenotypen, dus er is een intermediair fenotype. 

Zwart: K^zK^z, Wit: K^wK^w, Grijs: K^zK^w

Kruisingsschema maken van: K^zK^w x K^zK^w

Een zwarte muis en een witte muis krijgen grijze nakomelingen (de F1). Deze worden onderling met elkaar gekruist. Wat zijn de verhoudingen van de fenotypen in de F2?

Bij een runderras is de vachtkleur rood of wit of rood-wit gevlekt. De vachtkleur is een erfelijke eigenschap.
Als een homozygoot rood rund wordt gekruist met een homozygoot wit rund zijn alle nakomelingen rood-wit gevlekt. Het fenotype van deze nakomelingen wordt intermediair genoemd.

Twee rood-wit gevlekte runderen worden met elkaar gekruist. Hoe groot is de kans op een witte nakomeling bij deze kruising?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 75%

Stambomen

Welke eigenschap is dominant, ziek of gezond? Leg uit hoe je dat kunt zien.

1. Dominant, autosomaal
2. Recessief, autosomaal
3. Dominant, X-chromosomaal
4. Recessief, X-chromosomaal

Monohybride kruisingen

Of een koe roodbont is of zwartbont wordt bepaald door erfelijke factoren. Een koe en een stier, beide zwartbond en heterozygoot, krijgen twee nakomelingen. De nakomelingen krijgen samen een nakomeling die roodbont is. Welke van de stambomen past hierbij?

1. Stamboom 1
2. Stamboom 2
3. Stamboom 3

Uit de resultaten van één bepaalde kruising is met zekerheid af te leiden, dat het gen voor korte haren dominant is.

Welke kruising is dit?

1. kruising 1 x 2
2. kruising 3 x 4
3. kruising 5 x 6

X-chromosomale overerving

X-chromosomale overerving

Sommige allelen liggen op het X-chromosoom. 

Het Y-chromosoom is kort en bevat weinig informatie. 

Vrouwen: X^AX^A of X^AX^a of X^aX^a

Mannen: X^AY of X^aY

Kleurenblindheid is een aandoening die op het X-chromosoom ligt. De vader van een zwangere, kleurenziende vrouw is kleurenblind. Haar man niet. Ze weten dat het kind een jongen wordt. Hoe groot is de kans dat hij kleurenblind is?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 100%

Lethale allelen

Letale allelen

Bij twee dominante allelen sterfte in een vroeg embryonaal stadium. 

Bijv. bij manx katten wordt het ontbreken van de staart veroorzaakt door een dominant allel, wat letaal is als er twee van aanwezig zijn.

Twee manx katten krijgen nakomelingen. Hoe groot is de kans dat het eerstgeboren jong een staart heeft?

1. 25%
2. 33%
3. 67%
4. 75%

Uitleg

De ouderkatten hebben geen staart, dus moeten wel Aa zijn (anders waren ze nooit geboren.)

Bij bepaalde muizen zijn individuen met het genotype RR zwart, met genotype Rr geel, terwijl individuen met het genotype rr in een vroeg embryonaal stadium sterven. Een gele vrouwtjesmuis krijgt nakomelingen van een gele mannetjesmuis. Hoe groot is de kans in procenten dat de eerstgeboren nakomeling geel is? 

Multipele allelen

Multipele allelen

Bij deze variant van overerving is er sprake van meerdere allelen (dus meer dan 2) per gen.

Een voorbeeld hiervan zijn de bloedgroepen. 

Daar zijn 3 allelen bij betrokken, namelijk IA, IB en i.

Janna heeft bloedgroep A. Haar moeder heeft bloedgroep O. Samen met Joost heeft ze 3 kinderen. Joost heeft bloedgroep A en is heterozygoot. Welke fenotypen en genotypen bloedgroepen kunnen voorkomen bij hun kinderen?

Een vrouw is voor de tweede keer getrouwd. Haar eerste echtgenoot had bloedgroep A en haar zoontje had type O. Haar tweede echtgenoot heeft type B en hun kind heeft type AB. Wat is het genotype van de bloedgroep van de vrouw?

Dihybride kruisingen

Dihybride kruising

Kruising waarbij je naar de overerving van twee eigenschappen kijkt. 

Niet gekoppeld: de genen liggen op verschillende chromosomen. 

Bijv: 

zwart is A, bruin is a 

effen is B, gevlekt is b 

Dihybride kruising

Gekoppelde overerving: twee eigenschappen die op hetzelfde chromosoom liggen. 

De A en B worden dus altijd samen doorgegeven, net als a en b.  

Bij pronkerwten zijn bloemkleur en stuifmeelvorm gekoppeld. P staat voor een paarse bloemkleur die dominant is over rode bloemen (p).
Bij stuifmeelkorrels vormen voor: langwerpige stuifmeelkorrels (L) en ronde stuifmeelkorrels (l).
Een paarsbloemige plant met langwerpige stuifmeelkorrels, die voor beide eigenschappen heterozygoot is wordt gekruist met een plant met rode bloemen en ronde stuifmeelkorrels. Ga ervanuit dat de dominante allelen samen overerven en de recessieve ook.

Hoeveel procent van de nakomelingen is paars en rond?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 100%

Rood en rond: ppll

Heterozygoot voor beide: PpLl. 

P en L zijn gekoppeld. 

Ene kan alleen pl doorgeven, ander PL of pl. 

Bij de mens komen twee gekoppelde genen voor: A en B. Hoe groot is de kans dat een vader en een moeder met een chromosoompatroon zoals hiernaast een kind krijgen met genotype aaBb?  

Nog vragen?