Thema 5 ERFELIJKHEID EN EVOLUTIE BS3 t/m BS5 14 januari 2021

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3,4

Thema 5

Erfelijkheid en evolutie

Programma

1. Herhaling thema 5 BS1 & BS2

2. Doelen BS3 t/m BS5

3. Uitleg:
- BS3 Geslachtelijke voortplanting

- BS4 Dominante en recessieve allelen
- BS5 Mutaties

Wat is het fenotype?

Wat is het genotype?

Hoeveel chromosomen heeft de mens in elke lichaamscel?

1. 40
2. 42
3. 44
4. 46

Hoe kan jij het fenotype veranderen?

Uit welke stof bestaan chromosomen?

1. DNA
2. Genen
3. Mutaties
4. Draden

Gewone celdeling, deling van de lichaamscellen noemen we:

1. meiose
2. mitose

Hoe noemen we de vorming van geslachtcellen?

1. meiose
2. mitose

Bij een kikker bevatten bepaalde cellen per kern in totaal 13 chromosomen. Zijn dit lichaamscellen of geslachtscellen?

1. lichaamscellen
2. geslachtscellen

Doelen

- Je kunt omschrijven wat homozygoot, heterozygoot, dominant en recessief betekent. 

- Je kunt beschrijven hoe een twee-eiige tweeling en hoe een eeneiige tweeling ontstaat.

- Je kunt omschrijven wat een mutatie is.

- Je kunt omschrijven hoe kanker ontstaat.

BS3 Geslachtelijke voortplanting

- Al jouw lichaamscellen bevatten de informatie voor al jouw erfelijke eigenschappen.

- Aangezien alle chromosomen (en dus ook alle genen) dubbel aanwezig zijn, worden al jouw eigenschappen door twee genen bepaald.- De informatie op deze twee genen kan echter verschillend zijn…

BS3 Geslachtelijke voortplanting

Homozygoot

- Een organisme is homozygoot voor een erfelijke eigenschap als het genenpaar van deze eigenschap uit twee gelijke genen bestaat.

Heterozygoot

- Een organisme is heterozygoot voor een erfelijke eigenschap als het genenpaar voor deze eigenschap bestaat uit twee ongelijke genen.

Dominante allelen

- Een gen dat altijd tot uiting komt in het fenotype.

- Wordt aangegeven met een hoofdletter.

- Organismen waarbij het dominante gen tot uiting komt in het fenotype kunnen homozygoot of heterozygoot zijn voor deze eigenschap.

BB (homozygoot dominant)

Bb (heterozygoot)

bb (homozygoot recessief)

Recessieve allelen

- Deze genen komen niet tot uiting in het fenotype als het andere chromosoom van het paar een dominant gen bevat.

- Het dominante gen is ‘sterker’ dan het recessieve.

- Organismen waarbij het recessieve gen tot uiting komt in het fenotype zijn homozygoot voor deze eigenschap.

- Wordt aangegeven met een kleine letter

Recessieve genen

- Deze genen komen niet tot uiting in het fenotype als het andere chromosoom van het paar een dominant gen bevat.

- Het dominante gen is ‘sterker’ dan het recessieve.

- Organismen waarbij het recessieve gen tot uiting komt in het fenotype zijn homozygoot voor deze eigenschap.

- Wordt aangegeven met een kleine letter

Geslachtelijke voortplanting

Er ontstaat een variatie in de genotypen van nakomelingen.
- Genotype moeder & genotype vader =  genotype nakomeling 

Planten kunnen zich ongeslachtelijk voortplanten, sommige bacteriën en schimmels kunnen dit ook. 
- Er versmelten dan geen geslachtscellen

--> genotype van de nakomelingen is gelijk aan die van ouders

Met welke lettercombinatie wordt een persoon aangeduid die heterozygoot is voor zwart haar?

1. Z
2. zz
3. Zz
4. ZZ

Met welke lettercombinatie wordt een persoon aangeduid die homozygoot recessief is voor zwart haar?

1. zz
2. z
3. ZZ
4. Z

Met welke lettercombinatie wordt een persoon aangeduid die homozygoot dominant is voor zwart haar?

1. zz
2. z
3. Z
4. ZZ

Tweelingen

Twee-eiige tweeling: 2 eicellen worden bevrucht
* 2 eicellen worden bevrucht door 2 zaadcellen

Eeneiige tweeling : ontstaat uit één bevruchte eicel

* 1 eicel wordt bevrucht door 1 zaadcel

* tijdens de eerste delingen van de bevruchte eicel laten cellen van elkaar los -->  2 klompjes cellen worden gevormd

* beide klompjes groeien uit tot 1 embryo

Tweelingen

Mutatie

Een chromosoom kan beschadigd raken.
- Plotseling verandering = mutatie

Allel waarbij een mutatie heeft plaatsgevonden --> allel

Heeft alleen gevolgen als deze afwijking in de geslachtscellen zitten.

Mutatie

Mutant = een organisme waarbij een mutatie zichtbaar is in het fenotype

Bv. albino (lichaam kan geen pigment aanmaken)

Mutagene invloeden

Deze invloeden zijn ook

kankerverwekkend!

Kanker

Als cellen zich snel en ongeremd delen --> gezwel ontstaat (tumor)

- sommige gezwellen groeien langzaam en verstoren de bouw van de weefsels niet --> goedaardig

Bij kanker ontstaat er een kwaadaardig gezwel. 

- Dit wordt veroorzaakt door mutaties in genen

- Kwaadaardig gezwel groeit veel sneller dan een goedaardig gezwel

Kanker

Kanker begint met één gezwel
- dit is niet dodelijk, kan operatief worden verwijderd of via bestraling
Daarom is op tijd ontdekken belangrijk!

Meeste kankerpatiënten sterven aan uitzaaiing (metastase)

- Cellen komen terecht in het bloed of in de lymfe --> komen zo in andere lichaamsdelen terecht --> daar kunnen ze zich opnieuw delen

Aan de slag

Maken:
- Opdrachten & begrippen BS3 t/m BS5

Foto's van de opdrachten + begrippen inleveren dinsdag 19 januari vóór 16.00 uur via It's Learning. (Bronnen/opdracht)