Les voor toets Kruisingen en Stambomen 3V

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Eigenschappen doorgeven 

3 vwo LessonUp

§12.1 en §12.2 les voor de toets

Lesdoel 1

Je weet of je kruisingsvraagstukken kunt onderscheiden in:

• gewone kruising
• intermediaire kruising
• co-dominante kruising
• X-chromosomale kruising

Welke kruising zie je hier?

1. Gewone kruising
2. Intermediaire kruising
3. Dat kan je niet weten

Welk allel is dominant?

1. Witte vacht
2. Zwarte vacht
3. Dat kan je niet weten
4. Vachtkleur

Bij katten is het gen voor een gevlekte vacht (R) dominant over dat voor een ongevlekte vacht (r). Een vrouwtje met gevlekte vacht krijgt nakomelingen van een mannetje met gevlekte vacht. Onder de jongen zijn dieren met een gevlekte vacht en dieren met een ongevlekte vacht. Wat zijn de genotypen van de ouderdieren?

1. Rr x rr
2. rr x rr
3. Rr x RR
4. Rr x Rr

Lesdoel 2

Je weet of je kruisingsvraagstukken en stamboomvragen kunt uitwerken en voldoende kunt uitleggen voor je toets

Vragen uitwerken

• lees de hele vraag door
• bepaal welk kruisingstype het is
• alles opschrijven: fenotype/ genotype ouders
• gebruik de juiste letters! voor de allelen (staat soms bij de opdracht)
• kruisingsschema maken
• genotypen en fenotypen nakomelingen opschrijven
• omcirkel genotype en fenotype waarover je de vraag moet beantwoorden
• geef het antwoord op de vraag!

Men kruist een zwarte en witte muis. Alle 30 nakomelingen zijn zwart. Een van de nakomelingen wordt gekruist met de witte ouder.
Welk type kruising is dit?

1. Gewone kruising
2. Intermediaire kruising
3. Co-dominante kruising
4. X-chromosomale kruising

Welke kruising?

• Er is geen reden om aan te nemen dat het een andere dan gewone kruising is, dus dan kies je daarvoor

Men kruist een zwarte en witte muis. Alle 30 nakomelingen zijn zwart. Een van de nakomelingen (F1) wordt gekruist met de witte ouder.
Welk allel is dominant?; Wat is het genotype van muis F1

1. Wit; AA
2. Zwart; Aa
3. Wit; Ab
4. Zwart; Ab

Allelen; juiste letters

• Vachtkleur zwart is dominant (A), want alle nakomelingen zijn zwart.
• Gebruik voor EEN gen (eigenschap) EEN letter, dus A en a; niet A en b!

Men kruist een zwarte en witte muis. Alle 30 nakomelingen zijn zwart. Een van de nakomelingen (F1) wordt gekruist met de witte ouder.
Welk percentage van de nakomelingen (F2) zijn wit?; welk genotype hebben zij?

1. 25%; Aa
2. 50%; Aa
3. 25%; aa
4. 50%; aa

Oefenen met kruisingen (2)

Oefenopdrachten nr. 6

6. Bij fruitvliegjes komt onder andere het allel ‘vleugels zonder dwarsaders’ voor. Dit allel is X-chromosomaal en recessief. Een vrouwtje met vleugels zonder dwarsaders wordt gekruist met een mannetje met normale vleugels. 

Gebruik een kruisingsschema met de afkortingen XD, Xd en Y-

Werk deze kruising uit: fenotype, genotype, kruisingsschema

Bij fruitvliegjes komt onder andere het allel ‘vleugels zonder dwarsaders’ voor. Dit allel is X-chromosomaal en recessief. Een vrouwtje met vleugels zonder dwarsaders wordt gekruist met een mannetje met normale vleugels. 

ouders

kruising 

	vrouwtje	mannetje
fenotype	zonder	gewoon (met)
genotype	Xd Xd	XD Y-

vrouw/ man	XD	Y-
Xd	XD Xd	Xd Y-
Xd	XD Xd	Xd Y-

De nakomelingen die ontstaan, worden onderling gekruist. Hoeveel procent van de vrouwtjes uit de tweede generatie heeft vleugels zonder dwarsaders?

nakomelingen

onderling kruisen 

	vrouwtjes	mannetjes
genotype	XD Xd	Xd Y-
fenotype	gewoon (met)	zonder

Antwoord: De nakomelingen die ontstaan, worden onderling gekruist. Hoeveel procent van de vrouwtjes uit de tweede generatie heeft vleugels zonder dwarsaders?

nakomelingen

onderling kruisen 

	vrouwtjes	mannetjes
genotype	XD Xd	Xd Y-
fenotype	gewoon (met)	zonder

vrouw/ man	Xd	Y-
XD	XD Xd	XD Y-
Xd	Xd Xd	Xd Y-

Antwoord: De nakomelingen die ontstaan, worden onderling gekruist. Hoeveel procent van de vrouwtjes uit de tweede generatie heeft vleugels zonder dwarsaders?

nakomelingen

Beantwoord de vraag:  

• de vrouwtjes met Xd Xd hebben vleugels zonder dwarsaders (genotype EN fenotype vermelden).
• Dat is 50 % van de vrouwtjes. 

vrouwtjes	mannetjes
XD Xd	XD Y-
Xd Xd	Xd Y-

Oefenen met kruisingen (3)

Als een roze bloem wordt gekruist met een roze bloem ontstaan zowel rood-, roze- en wit-bloemige nakomelingen.
Welk type kruising is dit?

1. Gewone kruising
2. Intermediaire kruising
3. Co-dominante kruising
4. X-chromosomale kruising

Welke kruising?

• Er zijn 3 fenotypen, dus een intermediaire kruising! 

Als een roze bloem wordt gekruist met een roze bloem ontstaan zowel rood-, roze- en wit-bloemige nakomelingen.
Wat is het genotype van een roze ouderplant; en van een witte nakomeling?

1. roze= R W; wit= W W
2. roze= Ar Aw; wit= W W
3. roze= Ar Aw; wit= Aw Aw
4. roze= R W; wit= Aw Aw

Als een roze bloem wordt gekruist met een roze bloem ontstaan zowel rood-, roze- en wit-bloemige nakomelingen. Er ontstaan 64 nakomelingen. Hoeveel van de nakomelingen heeft naar verwachting een rode bloemkleur? Leg uit.

Stambomen

Uit een stamboom kun je vaak afleiden of een allel Dominant of recessief is.

STAMBOMEN

Schrijf als het mogelijk is altijd in de stamboom!

Welk allel is dominant; leg uit hoe je dat kunt zien?

1. blond; dat is bij haarkleur van honden ook zo
2. zwart; dat komt het meeste voor
3. zwart; het is een X-chromosomale overerving
4. zwart; beide ouders zijn zwartharig en hebben een dochter met blond haar (andere fenotype)

Kan deze eigenschap haarkleur ook X-chromosomaal overerven? Leg uit.

1. ja; de moeder is heterozygoot (XA Xa)
2. ja; beide ouders zijn heterozygoot
3. nee; de vader heeft XA Y-; dus de dochters hebben altijd XA
4. nee; de vader heeft XA Y-; dus de dochters hebben altijd Y-

Twee witte Leghorns worden met elkaar gekruist.

De stamboom geeft de resultaten van deze kruising weer.

Wat is het genotype van de ouders?

1. Beide hebben genotype AA
2. Beide hebben genotype aa
3. Beide hebben genotype Aa
4. Eén van beide heeft genotype AA, de ander Aa.

Kun je op basis van de stamboom hiernaast met zekerheid zeggen welke eigenschap (blond of bruin) dominant is?

1. Nee
2. Ja, dat is bruin
3. Ja, dat is blond

Kun je op basis van de stamboom hiernaast met zekerheid zeggen of eigenschap haarkleur wel of niet X-chromosomaal is?

1. Nee
2. Ja, het is X-chromosomaal
3. Ja, het is niet X-chromosomaal

Lesdoel 1 gehaald??

Je weet of je kruisingsvraagstukken kunt onderscheiden in:

• gewone kruising
• intermediaire kruising
• co-dominante kruising
• X-chromosomale kruising

Oefenen met co-dominant en X-chromosomaal?

Maak opgave 18 en/of 19 (par. 12.1 blz. 91) co-dominant

Let op de schrijfwijze van de bloedgroepen!

Oefenopgaven 6 t/m 10 (op papier/Teams) gaan over geslachtsgebonden overerving (=X-chromosomaal).

Lesdoel 2 gehaald??

Je weet of je kruisingsvraagstukken en stamboomvragen kunt uitwerken en voldoende kunt uitleggen voor je toets

Wat kun je nog meer doen?

• Oefenopgaven maken
• Vind je stambomen nog moeilijk? Kijk dan het filmpje hierna!
• Oefen op de site biologiepagina.nl (link in Magister studiewijzer)
• Maken Test Jezelf WB blz. 104