Over leven - 3e workshop

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Workshop 3 – over leven 

Aanpassing aan de leefomgeving

Inhoudsopgave

• Verdeling van zonlicht op aarde
• Seizoenen verklaard
• 2 uitersten (woestijn en poolklimaat)
• Uitdagingen daar voor dieren en planten
• Warmteoverdracht
• Opwarmen en afkoelen bij dieren en planten
• Terugblik met oefenvragen

Verdeling van het zonlicht

Mc-vraag:
Waarom warmt de evenaar
sneller op dan de poolcirkel
(Noordelijk)? Er komt bij beide
gebieden immers zonlicht.

Seizoenen verklaard – stand van de aarde en de zon

Belangrijk:

• Poolcirkel
• Evenaar
  
• Stand aarde
  
• Verdeling licht

2 uitersten – woestijn en poolklimaat

Woestijn

• Droog
• Extreme temperaturen (hoog & laag)
• Veel zonuren en intens zonlicht
  

Poolklimaat

• Lage temperaturen
• Sneeuw / ijs
• Weinig zonuren en weinig intens zonlicht

Wat is de uitdaging voor dieren en planten?

Woestijn:

• Dieren  - afkoelen
• Planten - vocht verzamelen, vasthouden, niet bevriezen en niet water verdampen?

Poolklimaat:

• Dieren - opwarmen, warmte vasthouden
• Planten - vocht opnemen, vasthouden en niet kapotvriezen (water in de plant zet uit bij bevriezing)
  

Water bij planten wordt beïnvloed door de temperatuur> Warmte is dus een belangrijke factor

Stroming –een tussenstof neemt warmte met zich mee

Geleiding – een vaste stof geeft de warmte door

Straling – warmte uitstralen / van je af gooien zonder tussenstof nodig te hebben

*Warmte moet wel ergens worden opgevangen om het waar te nemen

Warmteoverdracht
Hoe werkt zoiets? 

Opwarmen en afkoelen
warmtetransport

Olifanten: extra stroming en straling via de groot oppervlak aan huid in oren

Fennek:

-Grote oren (stroming, straling)

-Klein volume (snelle afkoeling)

-Dunne, lichte vacht.

-Graaft en is ‘s nachts vooral actief

Bergduivel:
-Drinkt bijv. dauw met de huid 

-Klein volume

-Koelt af met uitsteeksels
-Vet/water-opslag achter nek

Koraalteenboomkikker:
-Huid maakt zonnebrand
-Graaft zich in tijdens droogtejaren
-Slaapt in een watercocon, ingegraven
-Ademt ook met huid

Aanpassingen in het algemeen:
Kleine bouw/weinig volume: koelt relatief sneller af dan een groot dier

Groot oppervlakte: geeft makkelijker warmte af door stroming en straling

Extra manieren om af te koelen: Extra dunne vacht, lichte kleur, tong, graafvaardigheden, enz.

Aanpassing dieren - woestijn

• Warmte opwekken door te bewegen (verbranding)
  
• Isolatie – vacht/veren = vermindert stroming
  
• Isolatie – vetlaag =  vermindert straling, stroming en geleiding
  
• Winterslaap / winterrust
  
• Weinig oppervlakte (uitsteeksels)
  
• Groot volume (inhoud/gewicht)
  

Aanpassing dieren - poolklimaat

Hoe zit dat volume en oppervlakte nu eigenlijk?

Poolvos: In de kou is het fijn om een klein oppervlakte te hebben. Zo heb je weinig afkoeling via stroming/straling. Wel is het fijn om een groot volume (inhoud/gewicht) te hebben om op warmte vast te houden.

Fennek: In de warmte is het fijn om een groot oppervlakte te hebben (veel uitsteeksels), zodat je afkoelt via stroming/straling. Een klein volume is handig, zodat je bij schaduw/koelte snel weer afkoelt.

Hoe bereken je dat nu eigenlijk?

Volume: Lengte x breedte x hoogte

Oppervlakte: Lengte x breedte x het aantal vlakken

Volume vs
oppervlakte

Opwarmen en afkoelen... bij planten???

Dieren willen graag op temperatuur blijven en dus een bepaalde hoeveelheid warmte vasthouden.​​

​

• Planten willen voornamelijk hun water in het bezit houden​
• Dat moet dus niet bevriezen en niet verdampen​
  
• Afhankelijk van de plant en het klimaat waar de plant in leeft​

• Kleine en vlezige bladeren (dik)
  
• Weinig (en diep gelegen) huidmondjes
  
• Aangepast wortelstelsel
  
• Stekels/waslaag/haartjes op het blad
  

Tekst

Aanpassing planten - woestijn

Boven: aangepast wortelstelsel

Boven: huidmondjes                                Boven: Dikke bladeren, stekels

Onder: blad met haartjes reflecteert licht. Klein oppervlakte bij hitte (rechts)

• Klein en dicht bij elkaar: om de koude wind te ontwijken en warmte vast te houden
  
• Naaldbomen zijn de uitzondering 
• Donkere kleur
  
• Kleine bladeren / naalden
  
• Waslaagje/haartjes/vacht op blad
  
• Veel houtachtig/dik materiaal: stevigheid en bescherming kou
  

Aanpassing planten - poolklimaat

Onder: dicht bij elkaar (geleiding/isolatie) Onder: donshaar op bloemsteel Onder: Een wilg! Zo laag mogelijk