Paragraaf 2.1 Rijn en Maas

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

2.1 Rijn en Maas

Hoofdstuk 2 

domein Leefomgeving

5 havo

Leerdoelen

Je weet hoe je een rivier kunt indelen in een lengte- en dwarsprofiel.

Je weet de kenmerken van de stroomgebieden van Rijn en Maas.

Even je geheugen opfrissen

Waterkringloop

Welke soorten water zijn er?

•  Zoet water - Zout water

•  Oppervlakte water - grondwater

• vernieuwbaar - niet vernieuwbaar

Polder

Zeepolder 

Een zeepolder ligt aan zee en ontstaat door sedimentatie van zand en klei. Zeepolders liggen ongeveer op zeeniveau

Veenpolder

Een veenpolder was vroeger een veenmoerras. De boeren maakte deze geschikt voor landbouw door het gebied te ontwateren. (sloten graven) Door de ontwatering zakte het land in. Het veen is massaal afgegraven.

Droogmakerij

Een droogmakerij is een polder.
Hoe werd deze polder gemaakt?

1. Eerst werd er een ringdijk gebouwd.
2. Daarna werd er een ringvaart gemaakt.
3. Tenslotte werd de polder doorgepompt door bijvoorbeeld een molen.
   

ijsselmeerpolder

• 20e eeuw
  
• Vroegere Zuiderzee
  
• Flevoland/Noord-Oostpolder
  

Bovenloop

Middenloop

Benedenloop

Uitleg drietrapsstrategie

Drietrapsstrategie

Het stroomgebied van Rijn en Maas

Overeenkomsten?

Verschillen?

Stroomgebied A       Stroomgebied B

het verzamelgebied van een rivier waarbinnen alle neerslag en grondwater via de zijrivieren uiteindelijk in de hoofdrivier stroomt

Waar ligt hier de waterscheiding?

A

B

C

D

1. A
2. B
3. C
4. D

De waterscheiding is de grens tussen 2 stroomgebieden

Een stroomstelsel is het geheel van de hoofdrivier met al zijn zijtakken

Blauw = Stroomstelsel

Rood = Stroomgebied

Soorten rivieren

Tekening opbouw rivier

Een stroomstelsel bestaat uit drie delen, die samen het lengteprofiel vormen

Bovenloop

Middenloop

Benedenloop

1. De bovenloop: 

- hoog in de bergen

- rivier stroomt snel

- erosieve kracht groot

2. De middenloop: 

- het middelste deel waar de rivier door een dal loopt waar hij zich heeft ingesneden

- erosie en sedimentatie

3. De benedenloop: 

- dicht bij de monding

- lage stroomsnelheid

- sedimentatie 

Aan de slag

Maak de volgende opdrachten van paragraaf 2.1

4 (a niet) - 6 - 7

Vraag 4B

Erosie vindt overal in de lengteprofiel plaats. In welk deel van het lengteprofiel snijdt de rivier zich vooral in? Waarom juist in dat deel?

• De rivier snijdt zich vooral in de bovenloop van een rivier in, omdat de stroomsnelheid daar het grootst is vanwege de steilheid van de helling/het grootste verhang. Puin wordt opgetild en meegevoerd. Het met puin beladen water snijdt zich in de bedding in.

Vraag 4C

Beredeneer waarom de sedimentatie overheerst in de benedenloop van een natuurlijk stromende rivier. Let op oorzaak - gevolg

• In de benedenloop neemt het verhang af (oorzaak),  waardoor de stroomsnelheid afneemt en er steeds meer sedimentatie plaatsvindt (gevolg). 

Vraag 4D

Welk verband is er tussen de stroomsnelheid en de mate van sedimentatie?

• Hoe lager de stroomsnelheid van de rivier, hoe groter de sedimentatie.

Vraag 5A

Wat is het gevolg van de Rijnkanalisatie voor het debiet van zowel de IJssel als de Lek?

• De IJssel voert meer water af na de Rijnkanalisatie; de Lek voert veel minder water af.

Vraag 5B

Langs welke drie stuwen stroomt het water in de Neder-Rijn achtereenvolgens?

• langs de stuwen bij Driel, Amerongen en Hagestein

Vraag 5c

Verklaar de stand van de stuw in figuur 2.6 a/b

• Als de waterafvoer van de Rijn laag is, wordt de stuw gesloten (figuur 2.6B) omdat er anders te weinig water naar het IJsselmeer stroomt (in verband met de drinkwatervoorziening en water voor de landbouw).
•  Als de waterafvoer van de Rijn hoog is, staat de stuw open (figuur 2.6A). Op die manier wordt er zo veel mogelijk water afgevoerd (en kan een eventuele overstroming worden tegengegaan.

Vraag 5d

Verklaar hoe het zoute water vroeger via de Nieuwe Waterweg zo ver landinwaarts kon stromen

• Er stroomde te weinig zoet (rivier)water via de rivieren (Lek, Noord en Oude Maas) naar zee (oorzaak), waardoor het zoute water onvoldoende kon worden teruggedrongen (gevolg). 

Vraag 5e

Beredeneer hoe het binnendringende zoute water nu wordt teruggedrongen

• Door de stuwen in de Neder-Rijn en de dammen in het Haringvliet en het Volkerak stroomt er (via de Noord, de Oude Maas en de Lek-Nieuwe Maas) meer water dan voorheen naar de Nieuwe Waterweg. Dit zoete water verdringt het zoute water.

Vraag 6a

Waarom zijn de Bovenmaas, de GRensmaas en de Plassenmaas niet bedijkt?

• De Maas stroomt daar door een diep ingesneden dal. Er liggen geen (laaggelegen en dichtbevolkte) poldergebieden die door de dijken tegen overstromingen beschermd moeten worden.

Vraag 6b

De scheepvaart tussen Maastricht en Maasbracht gebruikt het Julianakanaal. Noteer 2 redenen waarom schepen op dat traject de Maas niet gebruiken?

• Twee redenen gevraagd:
•  1) Tussen Maastricht en Maasbracht is de Maas ongestuwd waardoor de rivier in de zomer bij geringe waterafvoer onbevaarbaar is (atlas).
• 2) Tussen Maastricht en Maasbracht liggen (ondiepe) grindbanken in de rivier (figuur 2.7). Dat is een probleem in de zomer wanneer er een geringe waterafvoer is.

Vraag 7a

Leg uit in welk jaargetijde het Nederlandse deel van de Rijn het meeste water afvoert

• In de winter voert de Rijn het meeste water af, omdat de verdamping dan zeer gering is en er veel regenwater is.

Vraag 7b

Vul in

• 1 Trier
•  2 Keulen
•  3 Basel

Vraag 7c

Geef een uitleg voor de keuze van Basel. Let op oorzaak - gevolg

• De Rijn bij Basel wordt vooral gevoed door smeltwater (oorzaak),  waardoor de afvoer een piek vertoont in de periode april-september (gevolg).