12.5 Als het mis gaat

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

H12: Gezondheid

Deze les:

- 12.5 Als het misgaat

- Practicum bloedgroepen (in roulatie)

- opdr. 12.5: 3, 4 en 6 t/m 8

- Examentraining H12

H12 Gezondheid

12.1-1 Voorkomen is beter dan genezen (huid/ slijmvliezen)

12.2 Eigen afweer en antibiotica

12.3-1 Specifieke afweer deel 1

12.3-2 Specifieke afweer deel 2

12.4 Bloedgroepen

12.5 Als het misgaat (kanker/ virussen/ allergiën)

12.1-2 Bescherming bij planten

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Paragraaf 12.5 Als het mis gaat

Doel en begrippen 12.5

Je leert de bouw en werking van virussen kennen en hoe kanker, allergische reacties en auto-immuunziekten ontstaan

risico-factoren kanker, screenen, 

Risicofactoren kanker

Kanker ontstaat als als cellen onterecht te veel gaan delen.

Het kan toevallig ontstaan door fouten (mutaties) bij het verdubbelen van DNA als voorbereiding op een celdeling

Risicofactoren als roken, straling, bepaalde chemicaliën en bepaalde virussen vergroten de kans op mutaties en dus op kanker.

Screenen

In Nederland wordt bevolkingsonderzoek uitgevoerd om veel voorkomende vormen van kanker vroegtijdig op te sporen.

Bijvoorbeeld: uitstrijkje voor baarmoederhalskanker (vrouwen 30-60), mammografie voor borstkanker (vrouwen 50-75), darmkanker (55-75 jaar).

Uitzaaiïng

Zodra een tumorcel via bloed of lymfe naar een ander orgaan gaat spreek je over een uitzaaiïng.

Controle celdeling

De normale celdeling staat onder controle van regelgenen. Die regelgenen coderen voor regel-eiwitten.

Eiwitten die de celdeling stimuleren

-> proto-oncogenen

Eiwitten die de celdeling remmen

-> tumorsuppressorgenen

Controle celdeling

Mutaties in die regelgenen kunnen zorgen voor een ongecontroleerde celgroei: tumor.

proto-oncogenen wordt oncogen en stimuleert de celdeling te veel

tumor-suppressorgen maakt niet werkend eiwit en remt de celdeling niet meer.

Epigenetica

Epigenetica is de tak van de Biologie die onderzoekt wat de invloed is op de eigenschappen van een mens van stoffen in de cel die aan het DNA vastgekoppeld zitten.

Dit is dus niet de volgorde van de basen in het DNA maar stoffen om het DNA heen/ aan het DNA vast.

Epigenetica

Die stoffen die aan het DNA vast zitten beinvloeden de mate van spiralisatie van het DNA.

Als DNA sterk gespiraliseerd is kan het niet worden afgelezen -> genen in dat stuk van het chromosoom zijn inactief.

Als DNA gedespiraliseerd is kan het wel afgelezen worden-> eiwitten kunnen worden gemaakt.

Epigenetica

Als het de activiteit van de proto-oncogenen of de tumorsupporessorgenen beinvloed kan die een verhoogde kans op kanker geven.

Epigenetica

Die stoffen kunnen worden beinvloed door leefstijl, zelf de leefstijl van je ouders. Ook leefomgeving, voeding en de hoeveelheid stress kunnen die stoffen beinvloeden en dus de genactiviteit beinvloeden.

Epigenetica

Veel methylgroepen op een DNA fragment laten het fragment spiraliseren, veel acetylgroepen laten het fragment juist ontrollen. Medicijnen die methyl-of acetylgroepen verwijderen beïnvloeden de regelgenen. 

Wil je bij oncogenen de methylgroepen of de acetylgroepen verwijderen? En bij tumorsuppressorgenen?

Virussen

Virussen

Virussen bevatten RNA of DNA.

Dit wordt in de gastheercellen gebracht (infectie).

Met behulp van transciptie en translatie door de gastheer worden nieuwe virusdeeltjes gemaakt.

De gastheercel gaat kapot en de nieuwe virussen gaan op zoek naar nieuwe gastheercellen.

Virussen

Eiwitten op de buitenkant van een virus bepalen aan welk type cellen ze graag hechten.

Virussen

Virussen

Papegaaienziekte wordt door een bacterie veroorzaakt. Papegaaien en andere vogels kunnen de ziekte op mensen overbrengen via besmette deeltjes in de lucht. Als iemand die inademt, kunnen de bacteriën via de longen in het bloed terechtkomen. De ziekte geeft soms alleen griepachtige verschijnselen, maar kan ook zeer ernstig zijn.
Na infectie worden antistoffen gemaakt.
Waar bevinden de antistoffen tegen papegaaienziekte zich dan?

1. alleen in de lymfe
2. alleen in de weefselvloeistof
3. alleen in het bloedplasma
4. zowel in de lymfe, als in de weefselvloeistof, als in het bloedplasma

De tiendoornstekelbaars

Is die hoeveelheid antistof in het bloed van de tiendoorns op dag 8 groter dan, kleiner dan of gelijk aan de hoeveelheid op dag 3?

1. kleiner dan
2. gelijk aan
3. groter dan

Kinderen in Nederland worden ingeënt tegen Hib als ze 2, 3, 4 en 11 maanden oud zijn. Dat gebeurt samen met de zogenaamde DKTP-inenting. Hierdoor wordt tegelijkertijd immuniteit opgebouwd tegen difterie, kinkhoest, tetanus, polio en Hib-ziekten.

Worden bij zo’n DKTP-Hib-vaccinatie antigenen in het lichaam gebracht? Zo ja, hoeveel verschillende soorten?

1. ja, één soort
2. ja, meerdere soorten
3. nee

De tijd na de vaccinatie is in het diagram van afbeelding 15 verdeeld in de perioden 1 tot en met 4.
In welke van deze perioden treedt gebeurtenis D uit afbeelding 14 vooral op?

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Allergische reactie

Een reactie van je immuunsysteem op een onschuldige lichaamsvreemde stof (antigeen).

Bijvoorbeeld pollen, pinda's,

noten, .......

Roodheid, niezen, tranen, 

opgezwollen slijmvliezen

Allergische reactie

Bij contact met het antigeen barsten de mestcellen open en verspreiden histamine.

Histamine zorgt voor een ont-

stekingsreactie -> allergische

reactie.

Allergische reactie

Bij een allergische reactie ontstaat een ander type antistoffen (IgE).

Deze antistoffen hechten aan

mestcellen. 

Anafylactische shock

Een zeer zware allergische reactie waarbij de slijmvliezen heel erg opzwellen wordt je benauwd. Je bloedvaten verwijden heel erg.

Levensbedreigend!

Epi-pen (adrenaline) vernauwt de bloedvaten tijdelijk.

Autoimmuunziekte

Als het afweersysteem lichaamseigen antigenen als lichaamsvreemd ziet en eigen cellen gaat aanvallen.

Orgaantransplantatie

Bij een orgaantransplantatie wordt gekeken naar het type antigenen op de lichaamscellen van de donor en de ontvanger. Die moeten voldoende op elkaar lijken.

Dit zijn de HLA-antigenen.

Astma

Veel astmapatiënten zijn overgevoelig voor bepaalde antigenen die bij inademing in de bronchiën komen en daar een allergische reactie veroorzaken. Zo een astma-aanval wordt gekenmerkt door benauwdheid en kortademigheid, veroorzaakt door een krampachtig samentrekken van spieren in de wand van de bronchiën.

De antigenen brengen in bepaalde cellen in de slijmlaag van de luchtwegen de productie van een antistof type Ig-E op gang. Deze antistof sensibiliseert in de wand van de bronchiën mestcellen, die reageren door bepaalde stoffen af te geven. Deze stoffen veroorzaken, onder andere via het zenuwstelsel, het optreden van spiercontracties in de wand van de luchtpijpvertakkingen.

2p − Hoort de productie van Ig-E tot de aspecifieke en/of tot de specifieke afweer?

− Welke cellen produceren deze antistof?

HUISWERK

Maak de opdrachten 

12.5: 3, 4 en 6 t/m 8

Examentraining H12

Na herfstvakantie: 

Di 26/10: D-toets H12 Gezondheid

Woe 27/10: Module Planten