11.5 Erfelijke aandoeningen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

11.5 Erfelijke aandoeningen

Doelen van deze les

Je leert:

hoe je een stamboom maakt

hoe aangeboren aandoeningen ontstaan

wanneer je naar een erfelijkheidsvoorlichter gaat

De 9 begrippen die je absoluut moet kennen

fenotype                                        meiose

genotype                                       mitose

                            intermediair

dominant                                       homozygoot

recessief                                        heterozygoot

Opdracht 1:

Welke eigenschap is dominant: wit of zwart?

Waaraan kun je dit zien?

Opdracht 1:

Welke eigenschap is dominant, wit of zwart?

Waaraan kun je dit zien?

Antwoord:

zwart = dominant

Dat kun je zien aan 11, 12 en 15

Opdracht 1:

Welke eigenschap is dominant, wit of zwart?

Waaraan kun je dit zien?

Antwoord:

zwart = dominant

Dat kun je zien aan 11, 12 en 15

Als twee ouders met dezelfde eigenschap een nakomeling met een andere eigenschap hebben, zijn de ouders altijd heterozygoot!

Aa              Aa

aa

Opdracht 2:

Schrijf in je schrift 1 t/m 16 en probeer achter elk nummer het genotype op te schrijven

Opdracht 2:

Schrijf in je schrift 1 t/m 16 en probeer achter elk nummer het genotype op te schrijven

Stap 1: alle witte cavia's hebben aa

aa

aa

aa

aa

aa

Opdracht 2:

Schrijf in je schrift 1 t/m 16 en probeer achter elk nummer het genotype op te schrijven

Stap 2: als een zwarte caviaouder een witte nakomeling heeft is de ouder sowieso Aa

aa

aa

aa

aa

aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Opdracht 2:

Schrijf in je schrift 1 t/m 16 en probeer achter elk nummer het genotype op te schrijven

Stap 3: als een witte caviaouder een zwarte nakomeling heeft, is deze nakomeling sowieso Aa

aa

aa

aa

aa

aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Opdracht 2:

Schrijf in je schrift 1 t/m 16 en probeer achter elk nummer het genotype op te schrijven

Stap 4: er zijn nu nog paar zwarte cavia's over waarvan je niet zeker weet of het AA of Aa is. Je schrijft ze dan allebei op

aa

aa

aa

aa

aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Aa

AA of Aa

AA of Aa

aa

aa

aa

aa

aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Aa

Aa

AA of Aa

AA of Aa

Aangeboren aandoeningen

kunnen op twee manieren overerven

Manier 1:

RECESSIEVE OVERERVING

Het ziekmakende gen is recessief

AA: gezond

Aa: gezond (drager)

aa: ZIEK

Twee gezonde ouders kunnen een zieke nakomeling krijgen

Manier 2:

DOMINANTE OVERERVING

Het ziekmakende gen is dominant

AA: ZIEK

Aa: ZIEK

aa: gezond

Twee gezonde ouders kunnen geen zieke nakomeling krijgen

Voorbeeld

Thalasserie is een zeer ernstige bloedziekte die het gevolg is van afwijkende rode bloedcellen. De ziekte wordt veroorzaakt door een recessief gen. Iemand die heterozygoot is voor dit gen, wordt een drager genoemd. Een drager heeft meestal voldoende gezonde rode bloedcellen en heeft de ziekte in een minder ernstige vorm.

Robbie en Monica zijn allebei drager van thalasserie.

Hoe groot is de kans dat een kind van Robbie en Monica de ernstige vorm van thalasserie heeft?

gezond (drager)

Aa

A of a

A               AA           Aa

a               Aa            aa

A            a

gezond (drager)

Aa

A of a

gezond (drager)

Aa

A of a

A               AA           Aa

a               Aa            aa

A            a

AA: 25%    Aa: 50%    aa: 25%

gezond: 75%          ziek: 25%

gezond (drager)

Aa

A of a

Bezig met opdrachten

Maak eerst van WB blz. 94 opdr. 18

Ga hierna verder met alle andere opdrachten