Biologie: Gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Biologie Havo 4

Hoofdstuk 1 gedrag.

Door Stan Schepers en Theun schoenmaker

Wat weet je
over gedrag

1.1 communicatie

leerdoelen

je weet wat een prikkel inhoudt. Je weet wat baltsgedrag en dreiggedrag is. je weet wat een rangorde is.

Wat zijn prikkels?

Prikkels zijn veranderingen in de omgeving die het gedrag van een mens of een dier beinvloedt. De persoonlijke ruimte van een mens of persoon is de omgeving in hoever een soort mag naderen zonder dat hij of zij zich bedreigd voelt.

rangorde

de rangorde is de volgorde van hoe hoog de dieren staan in de rang, is te vergelijken met mensen bijvoorbeeld de koning staat helemaal bovenaan de rangorde, bij dieren is dit het zelfde. Daar heb je ook een soort koning.

Gedrag

Baltsgedrag is een ritueel gedrag voorafgaand aan de paring.

Dreiggedrag is gedrag bij dieren om te laten zien wie de baas is tussen 2 mannetjes met als doel een vrouwtje binnen te halen.

Deze video is niet meer beschikbaar

Welke video was dit?

1.2 prikkels

In en uitwendige prikkels.

uitwendige prikkels zijn prikkels die niet vanuit je lichaam komen zoals verandering van de temperatuur.

inwendige prikkels zijn prikkels die vanuit je lichaam komen bijvoorbeeld dorst of honger.

sleutelprikkel

 Een sleutelprikkel is een prikkel die altijd hetzelfde gedrag als gevolg heeft. Een supernormale prikkel is een versterkte sleutelprikkel waar een sterke reactie uit volgt.

1.3 functies van gedrag

Kunnen combineren

(Tegengestelde) gedragssystemen, conflictgedrag, ambivalent gedrag, overspronggedrag, omgericht gedrag,  leergedrag, klassiek conditioneren, actief en passief leren, operant gedrag.

(Tegengestelde) gedragssystemen

Zoals je in paragraaf 1 kan zien hebben dieren allerlei gedragssystemen dat zijn handelingen die een gemeenschappelijk doel hebben en volgen elkaar vaak op in een vaste volgorde. In sommige situaties kunnen er 2 gedragssystemen optreden zoals vluchten en vechten. Dit zijn tegengestelde gedragssystemen omdat je 2 verschillende uitkomsten hebt.

Conflict gedrag

In de vorige dia zie dat je tegengestelde gedrag kan hebben, soms kan dit ook tegelijk optreden. Wanneer dit gebeurd laat het organisme gedrag zien van verschillende gedragssystemen. Dit kan het zoeken naar een uitweg maar tegelijkertijd in een vechthouding te staan zijn, dit noem je conflictgedrag. Het is dus door een strijd tussen 2 systemen om het uiteindelijke gedrag te worden, waar uiteindelijk een winnaar uit komt. 

Ambivalent gedrag

Een soort gedrag dat vaak uit conflict gedrag ontstaat. Het is als uit de strijd tussen de 2 gedragssystemen een mix van beide komt, er is dus geen echte winnaar en het wisselt telkens met elkaar af. 

Overspronggedrag

Wat uit conflictgedrag kan ontstaan is Overspronggedrag. Overspronggedrag is als je bijvoorbeeld een presentatie houdt je eigenlijk het liefst weg wilt lopen (vluchten) maar eigenlijk moet je gewoon presenteren (vechten), door deze conflict in jezelf een plek te geven ga je heel ander gedrag vertonen: Je gaat met je haar spelen of met je hand over je been wrijven.

Omgericht gedrag

Dit komt ook voort uit conflict gedrag, je richt je gedrag op iets anders af. Je hebt bijvoorbeeld ruzie met je vader en bent boos op hem, je wil hem eigenlijk slaan maar weet dat dat niet veel goeds gaat brengen. Het conflict in jezelf is dus tussen doen wat je wilt en wat je beter kan doen, de woede in jou richt je dan af op iets anders de deur bijvoorbeeld. 

Leergedrag

Wanneer een organisme iets doet, kan dat gevolgen hebben. Op die gevolgen zal invloed hebben op gedrag in de toekomst. Bijvoorbeeld als een koe brandnetels als voedsel ziet en er daarna achter komt dat het niet heel fijn is om brandnetels te eten, dan zal hij in het vervolg brandnetels herkennen en vermijden. Dit heet dus leergedrag.

Klassiek conditioneren

Klassiek conditioneren is dat je 2 verschillende prikkels koppelt aan elkaar. Pavlov is een bekende onderzoeker op dit gebied, in het filmpje hierna word goed duidelijk gemaakt doormiddel van de onderzoeken van Pavlov wat klassiek conditioneren is.

Actief en passief leren

Actief leren is wanneer een organisme gedrag leert doordat hij er een beloning of straf door krijgt, het word aangeleerd door een ander of door zijn omgeving.

Passief leren is zoals je net in het filmpje zag dat iets automatisch word aangeleerd, door het belletje begint hij te kwijlen omdat hij het belletje associeert met eten.

Operant conditioneren

Operant conditioneren valt onder actief leren. Het organisme leer je iets aan door hem voor goed gedrag te belonen en voor slecht gedrag te straffen.

1.4 

Imitatiegedrag, gedragselement/keten, gedragssystemen, antropofisme, ethogram, protocol

Imitatiegedrag

Als een organisme gedrag kopieert van een soortgenoot heet dat imitatiegedrag. Door dit soort gedrag te vertonen leren veel organismen gedrag aan door af te kijken bij anderen, vooral jongere organismen leren door bij de oudere organismen af te kijken wat die doen en sociaal geaccepteerd is. 

Gedragselementen/keten

Gedragselementen zijn de handelingen die een organisme doet, zoals likken, grommen, zwaaien. Meerdere gemeenschappelijke gedragselementen achter elkaar wordt een gedragsketen, grommen -> tanden ontblootten -> platte oren. Deze gedragselementen vormen samen dus een gedragsketen. 

Antroprofisme 

Antroprofisme is het geven van emotie aan dieren. Je zegt bijvoorbeeld dat jouwn hond blij is omdat hij blij kijkt, terwijl je dat helemaal niet zeker kan weten. Door deze reden word Antroprofisme afgeschreven in de wetenschap, omdat het niet de feiten weergeeft vanwege je eigen mening.

Gedrag beschrijven

Gedrag beschrijven doe je (als je het op een wetenschappelijke manier wilt doen) op een bepaalde manier. Je moet altijd zo objectief mogelijk het gedrag probeert te beschrijven, als het niet subjectief is omschreven dan noem je dat subjectieve interpretatie. Vaak worden er voor het beschrijven van gedrag Ethogrammen. 

Gedrag beschrijven

Bij Ethogrammen maak je een lijst met zo objectief en zo nauwkeurig mogelijke beschrijvingen van het gedrag, vaak in afkortingen.

Je kan ook een protocol maken, dan schrijf je vaak van te voren al aantal gedragselementen en word dan vaak geturfd hoe vaak die voorbij komen. 

Onderzoek doen

Je begint met een onderzoeksvraag, die moet objectief zijn aangezien je een subjectieve onderzoeksvraag niet kan beantwoorden. Aangezien je immers nooit zeker weet wat een dier leuk/fijn/vervelend vind, wel kan je er achter komen of iets invloed heeft op het gedrag van het dier.

Onderzoek doen

Zodra je de onderzoeksvraag klaar hebt bestudeer je het huidige gedrag van het dier, hierbij maak je dan gebruik van ethogrammen en protocollen. Daarna ga je de situatie veranderen om antwoord te krijgen op je onderzoeksvraag, het is belangrijk om maar 1 variabele te veranderen om zeker te weten dat die verandering het oorzaak is van het mogelijk verschil in gedrag.

Onderzoek doen

Na het veranderen van de situatie ga je weer kijken naar het gedrag van de organismen ook weer in protocollen/ethogrammen. Uiteindelijk trek je hier een (voorlopige) conclusie uit. 

1.5 ontwikkeling van gedrag 

  Het gedrag van babys bestaat uit veel bewegingen die het kind niet bewust uitvoert, dit worden reflexen genoemd. bij een reflex reageert het zenuwstelsel met een vaste reactie op een bepaalde prikkel.

reflexen zijn aangeboren en niet aangeleerd. Na een maand of 3 vertoond de baby ander gedrag, bewust gedrag. Dit is aangeleerd gedrag, het kind maakt dan bijvoorbeeld zijn eerste geluidjes.

Speelgedrag

een voorbeeld van speelgedrag is kleuren of tekenen. Kinderen vertonen dit gedrag vaak. door dit gedrag leert een kind om zijn spieren te beheersen. Via dit gedrag oefenen kinderen hun sociale vaardigheden. ze gebruiken imitatiegedrag.

Rolpatronen

rolpatronen zijn vaak terug te vinden bij kinderen. De term rolpatronen houdt in dit geval in dat jongens met autos spelen en meisjes met poppen. Tegenwoordig zie je dat deze rolpatronen wegnemen. Dat is te zien aan bijvoorbeeld dat meisjes steeds meer gaan voetballen terwijl

Wat is een voorbeeld van een gedragsketen?

1. Jezelf aankleden voor het voetbal
2. Remmen met je fiets
3. Groente snijden voor de groentensoep
4. De lamp aanzetten in een donkere kamer

Na het horen van een knal gooit je kamergenoot een prop tegen je hoofd. Na een tijd duik je vanzelf weg bij het horen van de knal. Welk leerproces is dit?

1. Operante conditionering
2. Klassieke conditionering
3. Gewenning
4. Inzicht

Wat is ritueel gedrag

Een mus leert dat het geluid van de schoolbel betekent dat er veel broodkruimels op het plein komen te liggen

1. Inzicht
2. Klassiek conditioneren
3. Operant conditioneren
4. Imiteren

Een gedragsketen bestaat uit bij elkaar horende gedragselementen

1. waar
2. niet waar

Door straffen en belonen heeft een dolfijn geleerd om door een hoepel te springen

1. Inzicht
2. Klassiek conditioneren
3. Operant conditioneren
4. Imiteren

wat is een sleutelprikkel