Slavernij in de koloniën: de mens als object
1 / 17
Lesduur is: 45 minIntroductie
In deze les staat koloniale slavernij centraal. Leren bestuderen verschillende voorbeelden van dehumanisering en de doorwerking daarvan in het heden. Daarbij gaan ze aan de slag met primaire bronnen uit de tijd van de koloniale slavernij. De les biedt inhoudelijke verdieping bij lessen over slavernij en kolonialisme en laat leerlingen kritisch reflecteren op de doorwerking van het verleden in het heden.
Instructies
Archiefdoos
Archiefdozen zijn korte en lange lessen die het beste werken als aanvulling op de lesmethode. In deze lessen bestuderen leerlingen één onderwerp of persoon binnen een breder thema aan de hand van verschillende bronnen. Bij archiefdozen ligt de nadruk op vaardigheidsontwikkeling met enige kennisontwikkeling of -verdieping.
Instructie
Deze les bevat kennis over de unieke aspecten van de koloniale slavernij, de dehumanisering van tot slaaf gemaakte mensen en de doorwerking daarvan in het heden.
Deze les wordt klassikaal gegeven en de leerlingen kunnen met hun device actief meedoen. De les bevat interactieve elementen (open vraag, quiz). Zo gewenst kunnen de vragen ook klassikaal zonder devices behandeld worden.
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Archiefdoos:
Archiefdozen zijn korte en lange lessen die het beste werken als aanvulling op de lesmethode. In deze lessen bestuderen leerlingen één onderwerp of persoon binnen een breder thema aan de hand van verschillende bronnen. Bij archiefdozen ligt de nadruk op vaardigheidsontwikkeling met enige kennisontwikkeling of -verdieping.
Publicatie van een verbod up Tambú (1797). Nationaal Archief.
Afbeelding:
Vanitas, David Bailly (ca. 1650). Johnson Museum of Art.
Slide 2 - Tekstslide
Doel van deze slide:
Uitleg van de interactieve elementen.
Zie ook de docentenhandleiding voor uitleg en achtergrondinformatie.
Slide 3 - Tekstslide
Tijdvak:
Tijd van Regenten en Vorsten
Tijd van Pruiken en Revoluties
Tijd van Burgers en Stoommachines
Kenmerkende aspecten:
Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme.
Slide 4 - Tekstslide
Voorkennis:
Deze les vereist wat algemene kennis van slavernij en Europees kolonialisme, maar is verder niet afhankelijk van specifieke voorkennis.
Wat betekent het om 'tot slaaf gemaakt' te zijn?
Wat weet je al?
Slide 5 - Woordweb
Doel van de slide:
Leerlingen denken na over wat het betekent om tot slaaf gemaakt te worden.
Veel antwoorden zullen waarschijnlijk gaan over hard werk en een gebrek aan vrijheid. Dit zijn goede antwoorden, maar niet het hele verhaal. Bij de koloniale slavernij werden mensen actief gedehumaniseerd: zij werden van hun menselijkheid ontdaan en tot object gemaakt.
De volgende dia's gaan dieper in op het begrip 'dehumanisatie'.
Welk van deze onderwerpen is het belangrijkste voor jouw identiteit?
Muziek
Religie
Naam
Tradities
Kleding
Seksualiteit
Hobbies
Taal
Nationaliteit
Familie
Slide 6 - Poll
Doel van de slide:
Leerlingen denken na over wat identiteit is en waar het door wordt gevormd.
Zijn er voor de leerlingen nog andere dingen van belang voor hun identiteit?
Slide 7 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over de koloniale slavernij en de begrippen 'tot slaaf gemaakt' en 'dehumanisatie'.
Exacte cijfers over het aantal mensen dat door Europeanen tot slaaf is gemaakt, zijn er niet. Duidelijk is wel dat miljoenen mensen, direct of indirect, hun vrijheid zijn verloren door Europese kolonisators. Slavernij vond plaats binnen het hele koloniale gebied. De bronnen in deze les hebben echter allen betrekking op de trans-Atlantische slavernij, omdat het proces van dehumanisering daarin het meest prominent tot uiting is gekomen.
Dehumanisatie is intrinsiek aan het tot slaaf maken van een persoon. Een tot slaafgemaakt mens is immers het eigendom van een ander en wordt dus behandeld als object. De dehumanisatie die plaatsvond binnen de trans-Atlantische slavernij ging echter nog verder en zette in op het ontkennen van de menselijkheid van tot slaafgemaakte mensen en de onderdrukking van hun eigen identiteit en gemeenschap.
Slide 8 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen denken na over het begrip 'dehumanisering' en wat dat met slavernij te maken heeft.
Opdracht:
Denken: Leerlingen denken een minuutje na over de vragen.
Delen: Leerlingen delen hun gedachten met hun buur.
Uitwisselen: Klassikaal gesprek over de vraag.
In deze bron worden mensen letterlijk behandeld als goederen. De afbeelding laat zien hoe 454 tot slaafgemaakte mensen volgens in 1788 ingevoerde wetgeving zo effectief mogelijk vervoerd kunnen worden, zoals containers op een vrachtschip. Voor 1788 was er nog geen regulering in het Verenigd Koninkrijk en zijn er wel eens meer dan 600 mensen in dit schip opeen gepakt.
Afbeelding:
Stowage of the British slave ship Brookes under the regulated slave trade act of 1788 (1788). Wikimedia.
Slide 9 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen onderzoeken de verschillende manieren waarop 'dehumanisering' plaatsvond.
Opdracht:
Denken: Leerlingen denken een minuutje na over de vragen.
Delen: Leerlingen delen hun gedachten met hun buur.
Uitwisselen: Klassikaal gesprek over de vraag.
Voor veel mensen zijn geloof en identiteit onlosmakelijk met elkaar verbonden. Deze bron toont het onderdrukken van de geloofsuitingen van vrije en tot slaaf gemaakte zwarte Curaçaoënaars. De Nederlandse kolonisators zien hun religieuze gebruiken als 'onbeschaafd' en verbieden ze.
Afbeelding:
Resolutie van gouverneur en raden in het criminele proces tegen acht verdachten wegens toverij en geheime kunsten (1788). Nationaal Archief.
Slide 10 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen onderzoeken de verschillende manieren waarop 'dehumanisering' plaatsvond.
Let up:
In deze bron komt racistisch taalgebruik voor. Woorden zoals het n-woord waren geen neutrale beschrijvingen maar benadrukten de zogenaamde minderwaardigheid van personen van kleur. Bij voorkeur worden deze woorden volledig gemeden, maar wanneer dit niet kan, moet er respectvol mee worden omgegaan.
Opdracht:
Denken: Leerlingen denken een minuutje na over de vragen.
Delen: Leerlingen delen hun gedachten met hun buur.
Uitwisselen: Klassikaal gesprek over de vraag.
Muziek was voor veel Caribische mensen met Afrikaanse roots een bron van kracht en gemeenschap. De Nederlandse kolonisators probeerden feesten en het maken van muziek daarom keer op keer (onsuccesvol) te verbieden. Tambú, de muzieksoort die in deze bron wordt verboden, wordt tegenwoordig nog altijd gespeeld.
Afbeelding:
Publicatie van een verbod op Tambú (1797). Nationaal Archief.
Slide 11 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen denken na over het begrip 'dehumanisering' en wat dat met slavernij te maken heeft.
Opdracht:
Denken: Leerlingen denken een minuutje na over de vragen.
Delen: Leerlingen delen hun gedachten met hun buur.
Uitwisselen: Klassikaal gesprek over de vraag.
Deze bron is een stilleven over de vergankelijkheid van het aardse leven. De tot slaaf gemaakte jongen wordt weergegeven als 'exotisch' object dat symbool staat voor welvaart. De jongen wordt daarbij letterlijk niet als mens gezien (op stillevens komen geen mensen voor).
Afbeelding:
Vanitas, David Bailly (ca. 1650). Johnson Museum of Art.
Slide 12 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over wat koloniale slavernij anders maakte dan eerdere vormen van slavernij.
Slavernij als gevolg van rooftochten, oorlog of schulden kent een lange geschiedenis. Om kosten te besparen, zette de Europese kolonisators een echter nieuw systeem van erfelijke slavernij op. Extreme uitbuiting en het tot slaaf maken van christenen paste niet in het christelijke, Europese wereldbeeld, dus werden ook nieuwe ongelijkwaardigheidstheorieën bedacht om de koloniale slavernij te legitimeren. Hierbij werd voor het eerst een fundamenteel onderscheid gemaakt op basis van huidskleur. Het erfelijke en racistische karakter van de koloniale slavernij was dus een 'uitvinding' om de uitbuiting en ongelijkwaardigheid, die ten grondslag lagen aan de Europese expansie en welvaart, goed te praten.
Slide 13 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren waarom 'slaaf' plaats heeft gemaakt voor 'tot slaaf gemaakt mens'.
Het racistische, koloniale wereldbeeld en daarmee verbonden uitbuiting van niet-witte mensen werkt door tot in het heden en beïnvloedt nog altijd ons denken over het verleden. Keuzes in ons taalgebruik dragen bij aan de bewustwording van deze doorwerking en de blijvende ongelijkwaardigheid.
In de komende slides leren leerlingen meer over de dehumanisatie die een centrale rol speelde in het proces van 'tot slaaf maken' en de doorwerking daarvan in het heden.
Maar:
- Geen twijfel aan de positie van Filips II.
- De religieuze problemen worden vooruit geschoven.
Maar:
- Geen twijfel aan de positie van Filips II.
- De religieuze problemen worden vooruit geschoven.
Het racistische idee dat zwarte mensen minderwaardig zijn is een [...] van de koloniale slavernij.
Wij Vrouwen Eisen
Welk woord ontbreekt?
A
Oorzaak
B
Gevolg
C
Aanleiding
Slide 14 - Quizvraag
Doel van de slide:
Bespreken van oorzaak en gevolg.
Hoewel theorieën over de minderwaardigheid van mensen die buiten de eigen groep vielen ver terug gaan in de geschiedenis, is het geloof in rassen en minderwaardigheid op basis van ras een Europese 'uitvinding' om de grootschalige uitbuiting, onderdrukking en mishandeling van zwarte Afrikanen en hun afstammelingen te verantwoorden.
Slide 15 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over de doorwerking van slavernij in het heden.
De generatielange dehumanisatie van tot slaafgemaakte mensen werkt op verschillende manieren door in het heden. Door hier met leerlingen over te praten worden ze zich beter bewust van de invloed van het verleden op hedendaagse ongelijkheid.
Naamsverandering (bron NPO Radio 1):
Naamsverandering (bron NPO Radio 1):
De nazaten van tot slaafgemaakte mensen hebben vaak achternamen die door kolonisators aan hun voorouders zijn gegeven. Sommigen willen deze naam nu veranderen, maar dat was moeilijk en duur. De overheid heeft dit makkelijker gemaakt.
Dansverbod (bron Leidsch Dagblad):
Bij het Rotterdamse Zomercarnaval in 2023 werd de dans 'bubbling' verboden. Bubbling is een culturele dans met een geschiedenis die teruggaat op Tambú en andere dans- en muzieksoorten die door kolonisators verboden werden (One World).
Religie (bron CBS), 2021:
Door zendelingen en religieuze onderdrukking is nu vrijwel heel Caribisch Nederland (Bonaire, Saba, St Eustatius) christelijk en vallen de oorspronkelijke religies onder het kopje 'anders'.
Wat betekent het om 'tot slaaf gemaakt' te zijn?
Wat weet je nu?
Slide 16 - Woordweb
Doel van de slide:
Evaluatie leeropbrengst.
Door dezelfde vraag van het begin van de les opnieuw te stellen, is snel te zien of de kennis van het begrip 'tot slaaf gemaakt' doorontwikkeld is.
Deel je kennis!
Hoe werkt de koloniale slavernij door in het heden?
Hoe werkt de koloniale slavernij door in het heden?
Slide 17 - Open vraag
Doel van de slide:
Leerlingen tonen hun leeropbrengst.
