Levensloop (5e) H5. Vermogen

• Economie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Periode 4

• Periode 1: Vraag & Aanbod H1-3
• Periode 2 en 3: Levensloop H1 -4
• Periode 4: Levensloop H5 (vermogen),

       H6 (de oude dag) en H7 (ruilen tussen

       generaties)

• SO begin juni: Levensloop H5-7 

      (weging 1 en 45 minuten)

• Proefwerk half juni (in toetsweek 4):

      Levensloop H1-7 
      Vraag & Aanbod H1-3
      (weging 3 en 90 minuten)

Week 16 (vanaf 14 april) 

Hoofdstuk 5. Vermogen

• enquête periode 3
• leerdoelen
• instructie (ruilen over tijd)
• maakwerk: opdracht 5.1 t/m 5.4

Leerdoelen H5. Vermogen

• Ik kan de hoogte van het vermogen uitrekenen en interpreteren.
  
• Ik kan uitleggen dat bij lenen en sparen sprake is van ruilen over de tijd.
  
• Ik kan de begrippen opofferingskosten en tijdsvoorkeur toepassen bij de afweging tussen sparen en consumeren.

Sparen en lenen

Vragen:

1. Wie van jullie spaart?

2. Wie van jullie leent geld?

3. Hoe komt een bank aan geld?

• van de spaarders sparen bij de bank

4. Wat doet de bank vervolgens met dit geld?

• uitlenen aan de leners

5. Welke rente is hoger, de lening- of de spaarrente?, en waarom?

• de leningrente want de bank verdient aan het verschil tussen de lening- en de spaarrente

Sparen

• Sparen kan gezien worden als het uitstellen van consumptie.
• Je schuift een deel van je inkomen naar de toekomst, dit noemen we ruilen over tijd.
• Dat heeft tot gevolg dat je nú minder kunt kopen. 
• Later kun je dankzij het spaarbedrag en de renteopbrengsten extra veel kopen mits de inflatie niet te hoog is.

Lenen

• Door te lenen kan iemand een deel van zijn toekomstige inkomen naar voren halen.
• Dat geeft de mogelijkheid om nú extra te consumeren, dit noemen we ruilen over tijd.
• In de toekomst zal het bedrag echter met rente moeten worden terugbetaald. Je kunt dan dus minder kopen.
• Voor hele grote uitgaven, zoals de aanschaf van een huis, is lenen vaak de enige manier om het te kunnen aanschaffen.

Tijdsvoorkeur en opofferingskosten

• hoe hoger de tijdsvoorkeur des te hoger de rente die de consument bereid is te betalen
• hoge tijdsvoorkeur betekent dat je snel in je behoeften wilt voorzien

• schaarste dwingt ons om te kiezen, maar wanneer je kiest voor iets, kun je iets anders niet meer doen, dat offer je op, vandaar de term opofferingskosten
• opofferingskosten zijn de gederfde netto baten (baten die je niet meer hebt) van het beste, niet gekozen, alternatief

Terugblik vorige les

Tijdens je levensloop veranderen je inkomsten en uitgaven.

  

1. Zijn de inkomsten een voorraad- of stroomgrootheid?

• stroomgrootheid (per periode)
  

2. Zijn de uitgaven een voorraad- of stroomgrootheid?

• stroomgrootheid (per periode)
  

3. Waarom zijn de uitgaven na je 18e een aantal jaren groter dan de inkomsten?

• opbouw van studieschulden
  

4. Waarom zijn de uitgaven na je 30e een lange tijd kleiner dan de inkomsten?

• opbouw van (pensioen) vermogen

5. Hoe financier je na je pensioenleeftijd het verschil tussen de inkomsten en de uitgaven?

• met je eerder opgebouwde (pensioen) vermogen

Maakwerk deze week

• wat: opdracht 5.1 t/m 5.4
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
  
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
  
• tijd: tot 1 minuut voor einde les
• uitkomst: zo ver mogelijk
  
• klaar: ga verder met opdracht 5.5 t/m 5.8

Week 19 (vanaf 5 mei) 

Hoofdstuk 5. Vermogen

• terugblik vorige les (ruilen over tijd)
• leerdoelen
• instructie (kapitaalinkomen)
• filmpje (sparen of beleggen)
• maakwerk: opdracht 5.1 t/m 5.13

Terugblik vorige les

Tijdens je levensloop veranderen je inkomsten en uitgaven.

  

1. Zijn de inkomsten een voorraad- of stroomgrootheid?

• stroomgrootheid (per periode)
  

2. Zijn de uitgaven een voorraad- of stroomgrootheid?

• stroomgrootheid (per periode)
  

3. Waarom zijn de uitgaven na je 18e een aantal jaren groter dan de inkomsten?

• opbouw van studieschulden
  

4. Waarom zijn de uitgaven na je 30e een lange tijd kleiner dan de inkomsten?

• opbouw van (pensioen) vermogen

5. Hoe financier je na je pensioenleeftijd het verschil tussen de inkomsten en de uitgaven?

• met je eerder opgebouwde (pensioen) vermogen

Leerdoelen H5. Vermogen

• Ik kan de hoogte van het vermogen uitrekenen en interpreteren.
  
• Ik kan uitleggen dat bij lenen en sparen sprake is van ruilen over de tijd.
  
• Ik kan de begrippen opofferingskosten en tijdsvoorkeur toepassen.
• Ik kan de invloed van rente en verwachte prijsstijgingen op sparen en lenen uitleggen.
  
• Ik kan de verschillende vormen van beleggen benoemen en het rendement uitrekenen.
  
• Ik kan de onderdelen van het kapitaal- of vermogensinkomen benoemen en uitrekenen.
• Ik kan de relatie tussen het risico en het te verwachten rendement bij beleggen uitleggen.
• Ik kan het verschil in risico en rendement tussen aandelen en obligaties uitleggen.
• Ik kan de nominale en reële waarde onderscheiden en hun verband uitleggen.
• Ik kan de invloed van inflatie op de reële waarde uitleggen.
  
• Ik kan de ConsumentenPrijsIndex (CPI) uitrekenen en interpreteren.

Levensloop

Tijdens je levensloop verandert tevens je vermogen.

1. Is het vermogen een voorraad- of stroomgrootheid?

• voorraadgrootheid (op een moment)

2. Waaruit bestaat je vermogen?

• spaargeld (inclusief pensioenopbouw)
• (over)waarde van je eigen huis
• waarde van je aandelen en/of obligaties
• maar ook je schulden

3. Waarom wordt je vermogen pas halverwege je werkende leven positief?

• je studieschuld is afgelost
• je hypotheek is al voor een deel afgelost
• je hebt al een deel (pensioen) vermogen opgebouwd

Kapitaalinkomen

Het primaire inkomen bestaat uit arbeidsinkomen en kapitaalinkomen (of vermogensinkomen). Het kapitaal inkomen bestaat bestaat uit rente, huur, pacht (van natuur) en winst (uit ondernemerschap).

Beleggen

Beleggen is het investeren van geld in bijvoorbeeld aandelen of obligaties met het doel hieraan te verdienen. De opbrengst is onzeker. In de praktijk bestaan er 2 beleggingsvormen:

• obligaties

        - lenen van geld aan de overheid of een bedrijf met een vaste looptijd

        - rendement (opbrengst): vaste rente en koerswinst (of verlies)

• aandelen
  

        - dan ben je aandeelhouder / (mede) eigenaar van een bedrijf

        - rendement (opbrengst): dividend (winst) en koerswinst (of verlies)

                                                                                                                        Hoe hoger het risico van de belegging,

                                                                                                                        hoe hoger het rendement.

Rendement=​BelegdBedrag​​BeleggingsOpbrengst​​⋅100

Opdracht 5.6 (pagina 71)

• wat: opdracht 5.6 (rendement)
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
  
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
  
• tijd: 3 minuten
• uitkomst: zo ver mogelijk
  
• klaar: ga verder met opdracht 5.11

Opdracht 5.6 (uitwerking)

Sparen of beleggen

Kijkvragen:

1. Waarmee loop je het meeste risico, met sparen of beleggen?

2. Waarmee kun je het meeste rendement halen, met sparen of beleggen?

3. Wat kun je het beste doen met je vermogen, sparen of beleggen?

4. Als je belegt, en je hebt het geld nodig, wat kun je dan het beste doen?

Sparen of beleggen

Kijkvragen:

1. Waarmee loop je het meeste risico, met sparen of beleggen?

• met beleggen aangezien de koersen kunnen fluctueren

2. Waarmee kun je het meeste rendement halen, met sparen of beleggen?

• met beleggen aangezien de koersen op de lange termijn over het algemeen stijgen en je dividend ontvangt als er winst wordt gemaakt

3. Wat kun je het beste doen met je vermogen, sparen of beleggen?

• beiden, op de korte termijn (< 3-5 jaar) sparen en op de lange termijn (> 3-5 jaar) beleggen

4. Als je belegt, en je hebt het geld nodig, wat kun je dan het beste doen?

• niet in 1x verkopen, maar iedere maand een beetje zodat je de gemiddelde koers krijgt

Pensioen (vermogen)

• Je pensioen (vermogen) heeft een lange termijn doelstelling (op dit moment 67 jaar).
• Als je jong bent, kun je meer risico nemen omdat je nog veel tijd hebt om een eventueel tijdelijk koersverlies weer in te lopen. Je belegt dan meer offensief in risicovolle aandelen, met kans op een hoger rendement.
• Naarmate je ouder wordt, beleg je steeds meer defensief in minder risicovolle obligaties omdat je weinig tijd meer hebt om een eventueel tijdelijk koersverlies in te lopen. 

offensief beleggen                                                                                                                      defensief beleggen 

Inflatie en koopkracht

• Inflatie is de stijging van het algemeen prijspeil
  
• een huishouden kan met hetzelfde inkomen minder kopen wanneer de prijzen van producten stijgen
  
• dit noemen we koopkracht: hoeveel kan ik kopen met mijn inkomen?

Inflatie en koopkracht

Inflatie is de stijging van het algemeen prijspeil.

Stel de prijzen zijn met 5% gestegen, terwijl je 2% rendement op je beleggingen hebt behaald.

Vraag: Kun je dan meer, minder of evenveel

producten kopen?

• minder producten kopen
• omdat de prijzen % harder zijn gestegen dan je rendement
• de koopkracht (hoeveel producten kun je kopen met je geld) is gedaald!

Inflatie en koopkracht

Inflatie is de stijging van het algemeen prijspeil.

Stel de prijzen zijn met 4% gestegen, terwijl je 4% rendement op je beleggingen hebt behaald.

Vraag: Kun je dan meer, minder of evenveel

producten kopen?

• evenveel producten kopen
• omdat de prijzen % even hard zijn gestegen als je rendement
• de koopkracht (hoeveel producten kun je kopen met je geld) is gelijk gebleven!

Inflatie en koopkracht

Inflatie is de stijging van het algemeen prijspeil.

Stel de prijzen zijn met 2% gestegen, terwijl je 5% rendement op je beleggingen hebt behaald.

Vraag: Kun je dan meer, minder of evenveel

producten kopen?

• meer producten kopen
• omdat de prijzen % minder hard zijn gestegen dan je rendement
• de koopkracht (hoeveel producten kun je kopen met je geld) is toegenomen!

Nominale en reële waarde

De nominale waarde is de waarde gemeten in geld. De reële waarde is de waarde  gemeten in

wat je ervoor kunt kopen (= koopkracht). De reële waarde is dus gecorrigeerd met de

prijsstijgingen (= inflatie) of prijsdalingen (= deflatie).

De procentuele verandering van de reële waarde berekenen we via indexcijfers

met de formule:

• Nominaal IndexCijfer (NIC) = verandering van het geldbedrag in procenten

        t.o.v. het basisjaar

• Prijs IndexCijfer (PIC) = verandering van het gemiddeld prijsniveau in

        procenten t.o.v. basisjaar.

• Reëel IndexCijfer (RIC) = verandering van de hoeveelheid goederen die

        met een bedrag gekocht kan worden in procenten t.o.v. het basisjaar (koopkracht)

ReeelIndexCijfer(RIC)=​PrijsIndexCijfer(PIC)​​NominaalIndexCijfer(NIC)​​⋅100

Opdracht 5.11

• wat: opdracht 5.11 a, b en c (reële waarde)
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
  
• hulp: buurman/vrouw of steek je vinger op
  
• tijd: 3 minuten
• uitkomst: zo ver mogelijk
  
• klaar: ga verder met opdracht 5.13

Opdracht 5.11 (uitwerking)

Reëel rendement (na inflatie)

                                                                                                                              offensief beleggen (hoogste risico)

                                                                                                                              neutraal beleggen

                                                                                                                              defensief beleggen

                                                                                                                              sparen (laagste risico)

CPI

De ConsumentenPrijsIndex (CPI) is een maatstaf voor inflatie en geeft aan hoeveel de kosten van levensonderhoud in een jaar stijgen. Deze wordt berekend door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS.) Het is een samengesteld gewogen gemiddelde (van  producten met wegingsfactoren) van een groot aantal gezinnen.

GewogenIndexCijfer=​Σ(WegingsFactoren)​​Σ(WegingsFactor⋅IndexCijfer)​​

Samengesteld gewogen prijsindexcijfer

Indexcijfer en procentuele verandering

• Een indexcijfer is geen percentage!
• Indexcijfer 103 is een stijging van 3% t.o.v. het basisjaar.
• Het basisjaar is het uitgangspunt waarmee je alle andere getallen mee vergelijkt.

• Met indexcijfers kun je ook de procentuele verandering uitrekenen.

IndexCijfer=​WaardeBasis(Jaar)​​WaardeHuidig(Jaar)​​⋅100

ProcentueleVerandering=​Oud​​(Nieuw−Oud)​​⋅100

Opdracht 5.13 (pagina 74)

• wat: opdracht 5.13 a, b en c (CPI)
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
  
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
  
• tijd: 3 minuten
• uitkomst: zo ver mogelijk
  
• klaar: ga verder met opdracht 5.14

Opdracht 5.13 (uitwerking)

Maakwerk deze week

• wat: opdracht 5.5 t/m 5.8
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
  
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
  
• tijd: tot 1 minuut voor einde les
• uitkomst: zo ver mogelijk
  
• klaar: ga verder met opdracht 5.9 t/m 5.13

Week 19 (vanaf 5 mei) 

Hoofdstuk 5. Vermogen

• terugblik vorige les (ruilen over tijd)
• leerdoelen
• instructie (kapitaalinkomen)
• maakwerk: opdracht 5.1 t/m 5.13

Terugblik vorige les (beleggen)

Beleggen is het investeren van geld in bijvoorbeeld aandelen of obligaties met het doel hieraan te verdienen. De opbrengst is onzeker. In de praktijk bestaan er 2 beleggingsvormen:

• obligaties

        - lenen van geld aan de overheid of een bedrijf met een vaste looptijd

        - rendement (opbrengst): vaste rente en koerswinst (of verlies)

• aandelen
  

        - dan ben je aandeelhouder / (mede) eigenaar van een bedrijf

        - rendement (opbrengst): dividend (winst) en koerswinst (of verlies)

                                                                                                                        Hoe hoger het risico van de belegging,

                                                                                                                        hoe hoger het rendement.

Rendement=​BelegdBedrag​​BeleggingsOpbrengst​​⋅100

Terugblik vorige les (reële waarde)

De nominale waarde is de waarde gemeten in geld. De reële waarde is de waarde  gemeten in

wat je ervoor kunt kopen (= koopkracht). De reële waarde is dus gecorrigeerd met de

prijsstijgingen (= inflatie) of prijsdalingen (= deflatie).

De procentuele verandering van de reële waarde berekenen we via indexcijfers

met de formule:

• Nominaal IndexCijfer (NIC) = verandering van het geldbedrag in procenten

        t.o.v. het basisjaar

• Prijs IndexCijfer (PIC) = verandering van het gemiddeld prijsniveau in

        procenten t.o.v. basisjaar.

• Reëel IndexCijfer (RIC) = verandering van de hoeveelheid goederen die

        met een bedrag gekocht kan worden in procenten t.o.v. het basisjaar (koopkracht)

ReeelIndexCijfer(RIC)=​PrijsIndexCijfer(PIC)​​NominaalIndexCijfer(NIC)​​⋅100

Terugblik (CPI)

De ConsumentenPrijsIndex (CPI) is een maatstaf voor inflatie en geeft aan hoeveel de kosten van levensonderhoud in een jaar stijgen. Deze wordt berekend door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS.) Het is een samengesteld gewogen gemiddelde (van  producten met wegingsfactoren) van een groot aantal gezinnen.

GewogenIndexCijfer=​Σ(WegingsFactoren)​​Σ(WegingsFactor⋅IndexCijfer)​​

Leerdoelen H5. Vermogen

• Ik kan de hoogte van het vermogen uitrekenen en interpreteren.
  
• Ik kan uitleggen dat bij lenen en sparen sprake is van ruilen over de tijd.
  
• Ik kan de begrippen opofferingskosten en tijdsvoorkeur toepassen.
• Ik kan de invloed van rente en verwachte prijsstijgingen op sparen en lenen uitleggen.
  
• Ik kan de verschillende vormen van beleggen benoemen en het rendement uitrekenen.
  
• Ik kan de onderdelen van het kapitaal- of vermogensinkomen benoemen en uitrekenen.
• Ik kan de relatie tussen het risico en het te verwachten rendement bij beleggen uitleggen.
• Ik kan het verschil in risico en rendement tussen aandelen en obligaties uitleggen.
• Ik kan de nominale en reële waarde onderscheiden en hun verband uitleggen.
• Ik kan de invloed van inflatie op de reële waarde uitleggen.
  
• Ik kan de ConsumentenPrijsIndex (CPI) uitrekenen en interpreteren.

Leerdoelen H5. Vermogen

• Ik kan de vermogensrendementsheffing (VRH) uitrekenen.
  
• Ik kan met behulp van een Lorenzcurve en een Gini-coëfficiënt de mate van ongelijke verdeling van het vermogen concretiseren.

Belastingboxen

Onze inkomstenbelasting (IB) in Nederland bestaat uit 3 boxen.

Een aanmerkelijk belang is een bezit van aandelen van een vennootschap van ten minste 5%.

Box 3

In box 3 betaal je belasting (VermogensRendementsHeffing) over vermogen. Er wordt voor de fictieve rendementen (dus niet wat je werkelijk hebt verdiend) een onderscheid gemaakt in:

• spaardeel: laag fictief rendement (laag risico, vooral bij relatief weinig vermogen)
• beleggingsdeel: hoog fictief rendement (hoog risico, vooral bij relatief veel vermogen)

voorbeeld heffingsvrije voet € 57.000                spaardeel               beleggingsdeel     belastingtarief 36%

Opdracht 5.16 (pagina 75)

• wat: opdracht 5.16 a, b en c (VRH)
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
  
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
  
• tijd: 3 minuten
• uitkomst: zo ver mogelijk
  
• klaar: ga verder met opdracht 5.15

Opdracht 5.16 (uitwerking)

Lorenzcurve (vermogen)

Gini-coëfficiënt

• de Gini-coëfficiënt is een getal om de inkomensongelijkheid (hoofdstuk 3), maar ook de vermogensongelijkheid (hoofdstuk 5) uit te drukken
• de Gini coëfficiënt kan een waarde hebben van minimaal 0 (iedereen gelijk) en maximaal 1 (één persoon heeft alles)
• hoe dichter bij 1, hoe ongelijker verdeeld

GiniCoefficient=​oppervlakteA+B​​oppervlakteA​​

Opdracht 5.18 (pagina 77)

• wat: opdracht 5.18 a en b (vermogensverdeling)
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
  
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
  
• tijd: 3 minuten
• uitkomst: zo ver mogelijk
  
• klaar: ga verder met opdracht 5.19

Opdracht 5.18 (uitwerking)

Maakwerk deze week

• wat: opdracht 5.14 t/m 5.21
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
  
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
  
• tijd: tot 1 minuut voor einde les
• uitkomst: zo ver mogelijk
  
• klaar: ga verder met opdracht 5.22 t/m 5.25