B3: Aangeboren of aangeleerd gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

B3: Aangeboren of aangeleerd gedrag

Leerdoelen

- Je kunt de factoren noemen waardoor gedrag wordt bepaald

- Je kunt verschillende vormen van leren beschrijven.

Waarom komt ons gedrag vandaan?

• Aangeboren

• Aangeleerd

Is dit aangeboren of aangeleerd gedrag?

Aangeleerd

Aangeboren

Aangeleerd

Aangeboren

Aangeboren

• Bepaald door genen
  

- Organisme kan het gedrag direct goed uitvoeren zonder dat ze dit eerder gezien hebben

>Trappelen kieviten

>Pikgedrag kuikens

>Zuigreflex bij zoogdieren

Aangeleerd

• Leerprocessen 
• Door ervaring leert een dier bepaald gedrag uit te voeren of te laten

- Soort specifieke zang bij vogels

- Geschiktheid van voedsel

Leerprocessen

Dieren kunnen op verschillende manieren leren.

- Gewenning

- Inprenting

- Trial and error

- Conditionering

- Imitatie

- Inzicht

Gewenning

• Een bepaalde reactie op een prikkel wordt afgeleerd na herhaling van die prikkel.

Inprenting

• Iets leren in een bepaalde, korte levensperiode (de gevoelige periode)
  

Trail and error

• Leren door toevallige ontdekkingen
  

- Insecten vermijden die niet lekker zijn

Conditionering

•  Een bepaald gedrag wordt geleerd door ‘beloning’ of ‘straf’
  

• Een kunstmatige prikkel veroorzaakt uiteindelijk “natuurlijk” gedrag
  

Imitatie

• Nabootsing: gedrag nadoen van soortgenoten

Inzicht

• In een onbekende situatie wordt de oplossing van een probleem gevonden door verschillende vroeger opgedane ervaringen te combineren.
  

Na het uitkomen van de eieren leren de jonge eendjes dat de kip hun ‘moeder’ is.

Hoe wordt deze vorm van leren genoemd?

1. Conditionering
2. Imitatie
3. Gewenning
4. Inprenting

Bijen reageren op de geur van suikerwater door hun opgerolde tong uit te steken. Onderzoekers in de Verenigde Staten hebben bijen blootgesteld aan de geur van bepaalde explosieven en ze tegelijk suikerwater gegeven. Na enkele uren hadden de bijen geleerd hun tong uit te steken als ze de explosieven roken, ook als ze geen suikerwater kregen. Zulke getrainde bijen hoopt men in de toekomst te kunnen gebruiken om bijvoorbeeld bommen op te sporen.

Hoe wordt de beschreven vorm van leren genoemd?

1. Trail and error
2. Conditioneren
3. Inzicht
4. Gewenning

Mensen met superschrik zijn mensen die extreem schrikken, maar niet stijf worden. Als patiënten om de twintig seconden een harde knal te horen krijgen, kunnen ze onderscheiden worden. Patiënten met echte hyperekplexia reageren na drie knallen niet meer, patiënten met superschrik veren ook na twaalf knallen nog even hard overeind.
Welk type leerproces treedt bij echte hyperekplexia wel en bij superschrik niet op?

1. Inprenting
2. Trail and error
3. Gewenning
4. Imitatie

Een leerling krijgt een preparaat van een aantal cellen. Hij gebruikt een normale schoolmicroscoop om het preparaat te bekijken. Voor het bekijken van het preparaat gebruikt de leerling een objectief waardoor de vergroting 600x wordt. Hij ziet een aantal chromosomen. Omdat hij denkt dat het beeld niet volledig is, wil hij het preparaat in de richting van de pijl verschuiven. Als hij het preparaat in de richting van de pijl verplaatst, schuift het beeld juist de andere kant op. Daarna schuift de leerling net zo lang het preparaat allerlei kanten op tot hij de chromosomen in het midden van het beeld ziet.

Met welk leerproces is deze leerling bezig?

1. Trail and error
2. Inzicht
3. Inprenting
4. Gewenning

Marsupilami's

Bij de marsupilami's bouwen een mannetje en een vrouwtje samen een nest waarin drie eieren worden gelegd die na 20 dagen, vlak na elkaar, uitkomen. De eerder uitgekomen jongen helpen het laatste jong bij het uit het ei komen.
Waardoor wordt dit helpen van de jongen hoofdzakelijk bepaald?

1. Aangeboren
2. Aangeleerd: imitatie
3. Aangeboren: conditioneren
4. Aangeboren: inprenting

Een aap leert kisten op elkaar te stapelen om bij hoog hangende bananen te kunnen komen

Dit is een vorm van?

1. Trail and error
2. Imitatie
3. Inzicht
4. Inprenting

Leerdoelen

- Je kunt de factoren noemen waardoor gedrag wordt bepaald

- Je kunt verschillende vormen van leren beschrijven.

Maken

T8 B3 opdracht 18 t/m 23

blz 153

De rode kleur in de bek van het koekoeksjong is een ... voor de heggenmus om het koekoeksjong te voeren.

1. sleutelprikkel
2. impuls
3. prikkel
4. supranormale prikkel

5.2 Sociaal Gedrag

Omgaan met soortgenoten is Sociaal gedrag. Of het nou gaat om paren, vechten of elkaar voedsel brengen.

sociaal gedrag is tussen soortgenoten

Er zijn grofweg 3 soorten sociaal gedrag:

• Territorium gedrag
• Voortplantingsgedrag
• Groepsgedrag

Territorium gedrag

Gedrag met als functie het afbakenen van een gebied (territorium) en het verdedigen ervan tegen binnendringende soortgenoten. Afbakenen met geur of geluid.

Het territorium moet zo groot zijn dat het de groep kan voeden.

Afbakenen met geurvlaggen

Territorium verdedigen

Als grenzen onduidelijk zijn, krijg je mogelijk indringers in je territorium. Dat wordt knokken.

territorium gedrag

Aanvalsgedrag: Ter verdediging van eigen territorium

Vluchtgedrag: Vaak vlucht de uitdager, of de verliezer van het gevecht

Dreiggedrag: gedrag dat vaak wordt laten zien bij de grens van een territorium

Voortplantingsgedrag

Voortplantingsgedrag is gedrag dat te maken heeft met voortplanting.Bijvoorbeeld:

• baltsgedrag
• broedzorg
• de paring

Broedzorg

Na de paringsdans (balts) komt

het paren. Na het paren, komen

er jongen. Het uitbroeden van of

grootbrengen van de jongen, heet 

broedzorg.

Groepsgedrag

Bij groepsdieren is veel sprake van sociaal gedrag. Ze werken vaak samen en hebben een taakverdeling.

Taakverdeling

• Sommige dieren hebben andere taken
• Vertonen taakverdeling
• Ze verhogen de overlevingskans

rangorde (pikorde)

We noemen dit ook wel de pikorde.

De dominante kip pikt de andere kippen.

De kip die onderaan de pikorde staat zal door veel andere kippen gepikt worden.

Rangorde (pikorde)

Vooral in groepen

Dominant

In een groep kippen is een bepaalde rangorde. Deze rangorde, de zogenaamde pikorde, bepalen de kippen door elkaar te pikken. De meest gepikte kip staat onderaan in de pikorde. Aan de hand van een ethogram wordt van vijf kippen de pikorde bepaald.
Het resultaat is hieronder weergegeven. Een pijl wijst naar de kip die door een ander wordt gepikt.
Bepaal met behulp van de afbeelding de pikorde van de kippen.
Welke kip staat bovenaan in de pikorde?

1. A
2. B
3. C
4. D

Dit is een voorbeeld van

1. dreiggedrag
2. vluchtgedrag
3. baltsgedrag
4. sociaal gedrag

examenopdracht

opdracht 20, 21, 23 24