Thema 8 Gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Thema 8: Gedrag

Bladzijde 216

Basisstof 1 

Wat is gedrag?

Leerdoelen: 

Je kunt beschrijven wat gedrag is?

Hoe bestudeer je gedrag?

BS 1. Wat is gedrag?

Gedrag = Alles wat je doet.

Gedrag bestaat meestal uit een groot aantal handelingen.

Serie handelingen --> gedragsketen

Gedragsketens

Als gedrag uit een serie handelingen in een vaste volgorde bestaat spreken we van gedragsketen.

Gedragsketens zijn vaak te zien bij het paringsgedrag.
Dit gedrag gaat vooraf voor de voortplanting.

Studie van gedrag.

Gedrag moet objectief waargenomen worden, dan worden er alleen feiten gebruikt en geen meningen van de waarnemer.

De studie van gedrag heet Ethologie.
Een beschrijving van de handelingen van een dier heet een ethogram.
Een lijst van opeenvolgende handelingen van een dier heet een protocol.

Ethogram

Voorbeeld van een protocol

Wat is een protocol?

Opdracht

Observeer het paringsgedrag van deze vogel en schrijf de handelingen op (minimaal 3).
Na de video bespreken we jullie antwoorden.

Wat zijn de paringshandelingen van de paradijsvogel?

Zelfstandig werken

Maak de opdrachten van basisstof 1 (blz 218)

Opdracht 1 tot en met 6

je hebt één joker

Vragen? Steek je vinger op!

BS 2. Oorzaken van gedrag

Een prikkel is een verandering die je waarneemt in je omgeving of in je lichaam.

Honger, Dorst en angst zijn voorbeelden van inwendige prikkels.
Prikkels die je met je zintuigen waarneemt zijn Uitwendige prikkels.

BS 2. Oorzaken van gedrag

 Een reactie op een prikkel is een respons.

Gedrag is het resultaat van een prikkel en motivatie.

Motivatie wordt veroorzaakt door inwendige prikkels, zoals honger of dorst.

Deze zorgen ervoor dat je iets gaat doen!

Sleutelprikkels spelen een bepaalde rol bij het veroorzaken bij een bepaald gedrag.
Een prikkel die een sterkere reactie veroorzaakt dan een sleutelprikkel heet een Supranormale prikkel.
het gedrag van mensen die producten kopen heet Consumentengedrag.

Sleutelprikkels

Prikkels die een doorslaggevende rol hebben in het uitlokken van gedrag noemen we sleutelprikkels.

Supranormale prikkels

Supranormale prikkels hebben helemaal een onweerstaanbare invloed op het gedrag van diegene die de prikkel ontvangt. Supranormale prikkels zijn sterk overdreven sleutelprikkels.

Wat zijn drie voorbeelden van Inwendige prikkels?

1. Honger, dorst & geluid
2. Honger, dorst & angst
3. Horen, Ruiken & voelen

Hoe neem je uitwendige prikkels waar?

1. Voelen
2. Horen
3. Alle zintuigen
4. zien

Wat zou een verklaring kunnen zijn voor homoseksueel gedrag bij vrouwtjesgorilla's?

BS 3. Aangeboren en aangeleerd gdrag.

Erfelijke factoren zijn genen.
Als erfelijke factoren gedrag bepalen, is dat aangeboren gedrag.
Aangeboren gedrag heet bij dieren Instinct.
Als gedrag ontstaat door leren, is dit aangeleerd gedrag.

Wat is bij jou aangeboren gedrag en wat is bij jou aangeleerd gedrag?

Aangeboren gedrag (Instinct)

Al vanaf de geboorte kunnen mensen gedrag vertonen dat nuttig kan zijn, maar is niet altijd effectief!

Gewenning

Dezelfde prikkel houdt langere tijd aan, dus worden de impulsen steeds minder

Inprenting

Iets dat geleerd wordt in een bepaalde korte levensperiode, oftewel de gevoelige periode. 

Conditioneren

Een bepaald gedrag wordt geleerd door beloning of straf.

Proefondervindelijk leren (Trial-and-error)

→ Soort zoekgedrag zonder plan

leren van ervaringen die worden opgedaan bij het uitvoeren van bepaald gedrag

- Vogel eet geen oranje rupsen meer na slechte ervaring met oranje rups

-Jonge beren die vis proberen te vangen (ook deels imitatie)

BS 4. Sociaal gedrag

Bepaalde handelingen worden ook wel als signalen gezien.
Het afgeven van signalen is een vorm van communicatie.
Gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar heet sociaal gedrag.
Dieren die in een groten groep leven maken gebruik van verschillende taakverdelingen.

Het gebied wat een dier verdedigt tegen andere diersoorten heet een territorium.
Als dieren hun territorium verdedigen maken gebruik van dreiggedrag.
= vorm van territoriumgedrag, bevat vaak kenmerken van aanvalsgedrag en vluchtgedrag.

territoriumgedrag

Gedrag met als doel: afbakenen en verdedigen van het territorium = voedsel en ruimte voor voortplanting

gedragssysteem territoriumgedrag:

- afbakenen

- verdedigen

- indringers aanvallen (Dreiggedrag)

- Vluchten (Dreiggedrag)

- Imponeergedrag (groot maken)

Paringsgedrag bestaat bij veel dieren uit baltsgedrag. Gevolgd door de paring.
= Baltsgedrag is gedragsketen voorafgaand aan voortplanting, om een partner aan te trekken en om de motivatie voor de paring te vergroten.
Het verzorgen van de eieren en de jongeren heet broedzorg (voedingsgedrag + verzorgingsgedrag).

Is de balts van deze vlinders een voorbeeld van een signalen of gedragsketen?

1. Signalen
2. Gedragsketen
3. Beiden
4. Geen van beiden

Verantwoorde behuizing houdt in dat dierentuinen en boerderijen betere dierverblijven krijgen.

Waarom is verantwoorde behuizing belangrijk voor dieren in een dierentuin.

1. zo vertonen ze hun natuurlijke gedrag
2. dat is gezonder
3. beter voor het milieu

BS 6 Gedrag bij mensen

Blz. 257 in je boek!

Of op een blaadje meeschrijven

Aangeleerd en aangeboren

• Net als bij dieren wordt het gedrag van mensen bepaald door erfelijke factoren en leerprocessen
• Bij mensen speelt aangeleerd gedrag een grotere rol dan bij dieren
• Door contact via signalen leert een kind sociaal gedrag 

Aangeboren of aangeleerd?

Is het gedrag aangeboren of aangeleerd?

Communicatie

• Mensen communiceren met taal, gezichtsuitdrukkingen en gebaren
• De betekenis kan per cultuur verschillen 

Normen en waarden

• Normen en waarden zijn nodig om goed te kunnen samenleven.
• Normen zijn gedragsregels waarvan veel mensen vinden dat je je eraan moet houden. Normen zijn gebaseerd op waarden.
• Waarden zijn ideeën van mensen over wat zij belangrijk vinden.

Normen en waarden zijn niet voor iedereen hetzelfde, ze kunnen ook veranderen

Wat vind jij belangrijke normen in het leven?

Rolgedrag en rolpatroon

Een rol is iets wat jij speelt voor iemand in zijn leven.
Bijvoorbeeld op school speel jij de rol van de leerling.

- In elke rol die je hebt, verwachten mensen bepaald gedrag van je.
- Al het gedrag dat bij een bepaalde rol hoort, noemen we het rolpatroon.

Een bekende rolpatroon is het traditionele man-vrouwrolpatroon.

Wat is jou mening over het traditionele man-vrouwrolpatroon?

Mensen en dieren

Veel typen gedrag zie je ook bij mensen, bijvoorbeeld territoriumgedrag of dreiggedrag

Einde uitleg

- Maken opdrachten BS 6

- Maken opdracten Samenhang

- Maken opdrachten Leren onderzoeken