Sovjetmontage

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Sovjetmontage

De psychologische effecten van sovjetmontage in de eerste helft van de 20e eeuw

uitleg

opdrachten

Tijdlijn

1917 - Russische Revolutie

1918 - Einde WO I

1919 - Constructivisme dominant in Rusland

1920 - Meyerhold ontwikkelt biomechanica

1927 - Eisenstein film 'Oktober'

Even het geheugen opfrissen; wat speelde er ook al weer in de tijd waar we het nu over hebben tijdens deze les.

Historische context

Rusland werd eeuwenlang geregeerd door strenge tsarenregimes.

De meeste mensen leefden onder slechte economische omstandigheden. In 1917 vond de Russische Revolutie plaats. In februari werd tsaar Nicolaas II afgezet, in oktober greep Lenin de macht. De revolutie moest een einde maken aan de overheersing en uitbuiting van het volk door de kapitalisten en aristocratie.

De 'witten' - aanhangers van het oude regime - werden verslagen door de 'roden' en het communisme ontstond. De revolutionairen streefden naar een totale herstructurering van maatschappij en economie. Geïnspireerd door Marx, was het ideaal om een wereldrevolutie tot stand te brengen.

Rode tegen witte

• Communisten (rood) verslaan aanhangers oude regime (witte)
  
• Kunst moesten niet verwijzen naar een object, maar zelf een object zijn
• Abstracte vormen deden denken aan machines en die op een bijna bouwkundige manier in de ruimte werden geplaatst. Het constructivisme rekende dus af met alle traditionele ideeën. --> kenmerkend modernisme

Sovjetmontage

De psychologische effecten van sovjetmontage in de eerste helft van de 20e eeuw

Waar denk je aan bij het woord 'Sovjetmontage'?

Sovjetmontage is een nieuw begrip voor de leerlingen. Zonder dit begrip in te leiden wil ik weten wat hun eigen associaties zijn bij dit begrip.

 

Waar denk je aan bij
sovjetmontage?

welke tijd?

waardoor beïnvloed?

wat voor thema's?

Sovjetmontage

Benadering voor het begrijpen en creëren van cinema die sterk leunt op montage. 

Het is de belangrijkste bijdrage van Sovjet-filmtheoretici aan de mondiale cinema, en bracht het formalisme op het gebied van filmmaken met zich mee.

Formalistische filmtheorie is een benadering van de filmtheorie die zich richt op de formele of technische elementen van een film: dat wil zeggen de belichting, de partituur, het geluid en het decorontwerp, kleurgebruik, compositie van de opname en montage. Deze aanpak werd voorgesteld door Hugo Münsterberg, Rudolf Arnheim, Sergei Eisenstein en Béla Balázs. Tegenwoordig is de formalistische filmtheorie een erkende benadering in filmstudies.

Attractie montage

Eisenstein werkte in opdracht van de Sovjet-regering om de revolutie te verheerlijken. Met zijn attractiemontage probeerde hij in ieder afzonderlijk beeld (of combinatie van beelden) in een notendop zijn bedoeling te laten zien, namelijk machtshebbers tegen machtelozen, kerk/staat tegen onderdanen, kapitaal tegen arbeid. 

Techniek is gebaseerd op de totaalindruk en de associaties ('attracties') van de kijker. Eisenstein probeert je te sturen, zodat je sympathie uitgaat naar de arbeiders. Arbeiders worden realistisch uitgebeeld, bazen als kwaadaardige onpersoonlijke karikaturen.

Trucs die Eisenstein toepaste in zijn montage

Vergelijking: de massa wordt vermoord door de soldaten, beelden worden afgewisseld met beelden van het slachten van een rund.

Tijd rekken: de trappenscene wordt door veel herhalingen langer dan in werkelijkheid zou kunnen (de trage reactie van de moeder)

Suggestieve cameravoering: de symmetrische trappen, uniformen en soldaten die niet met hun hoofd in beeld komen, suggereren koele meedogenloosheid, terwijl de massa wel met angstige gezichten in beeld komt.

attractiemontage

biomechanica

Meyerhold

Eisenstein

arbeiders lopende band

hoog tempo

betekenis door montage

oktober

de bedrogen echtgenoot

Lev Kuleshov - Kuleshov effect

Wat heb je gezien?

Leerlingen kunnen doorsturen wat ze gezien hebben, daarna klassikaal bespreken

Lev Kuleshov (1899-1970)

Russische filmtheoreticus

Directeur 1e filmopleiding: De Moskouse filmschool

Onderzoek naar effecten van een bepaalde montage

Montage = essentie van film

Kuleshov effect

Filmmontage = krachtig hulpmiddel

medium dat de kijker zowel mentaal als emotioneel kan boeien. 

Terwijl je je montage opbouwt, associeert de kijker onbewust de relatie en betekenis tussen naast elkaar geplaatste shots. 

Elke afzonderlijke opname geeft op zichzelf een soort verhaalinformatie aan het publiek. Ze creëren echter een grotere betekenis zodra ze in een reeks zijn samengevoegd.

Kuleshov effect

Terug naar het filmpje;

Hij monteert steeds hetzelfde shot van een 

peinzende man tegenover een ander shot

(een bord eten, een doodskist met kind, 

een aantrekkelijke vrouw)

Hiermee laat hij het belang van beeldwisseling 

zien en hoe dit werkt in het hoofd van de kijker.

Russische filmmakers

Monteren hun films niet onzichtbaar

laten het publiek daarmee weten dat ze naar een film kijken.

Film = machtig propagandamiddel

Het analfabete Russische volk kan hiermee makkelijk worden bereikt.

Met de uitspraak 'van alle kunsten is de cinema voor ons de belangrijkste' maakte Lenin niet alleen zijn liefde voor de film duidelijk, maar doelde hij ook op het feit dat film een effectief propagandamiddel was.

Wat is propaganda?

Propaganda is een vorm van communicatie, waarbij door de belanghebbende partij wordt getracht aanhangers voor haar gedachtegoed te winnen. Door het bewust verspreiden van eenzijdige en/of verzonnen informatie, wordt geprobeerd de publieke opinie te bespelen.

Checklist propaganda

Jullie krijgen allemaal een propaganda checklist, 

een rode kaart en een groene kaart

Checklist propaganda

Er zijn 10 kenmerken waaraan je propaganda kan herkennen. Niet alle kenmerken zijn noodzakelijk om over propaganda te kunnen spreken. Kan je minstens de helft afvinken? Dan is de kans groot dat het gaat om propaganda.

1. De boodschap zet aan om iets te denken of doen.

2. De boodschap spreekt een specifieke groep mensen aan.

3. Er is een duidelijke tegenstander.

4. De boodschap gebruikt stereotiepe kenmerken van de tegenstander.

5. De boodschap stelt een ingewikkelde zaak eenvoudig voor.

6. De boodschap speelt in op je emoties.

7. De boodschap is kort en makkelijk te herhalen. Let op het gebruik van slogans.

8. De boodschap gebruikt leugens, halve waarheden en stellingen die uit de context zijn getrokken.

9. Je vindt de boodschap alleen terug via beperkte mediakanalen.

10. De boodschap maakt gebruik van bepaalde symbolen.

Kijk en luister

Je krijgt een aantal voorbeelden te zien

Is het propaganda (groene kaart)

of niet? (rode kaart)

Gebruik de checklist ter controle

De leerlingen krijgen voorbeelden te zien, steken een rode of groene kaart op. Ze mogen de checklist gebruiken ter controle, na iedere 'stemronde' klassikaal bespreken waarom het voorbeeld wel of geen propaganda is.

J.M. Flagg

I Want You for U.S. Army poster (1917)

J.M. Flagg - I Want You for U.S. Army poster (1917)

‘Uncle Sam’ Poster (1917); Dit iconische Amerikaanse propagandaplakkaat uit de Eerste Wereldoorlog, met de afbeelding van Uncle Sam en de tekst "I Want You for U.S. Army", is een krachtig voorbeeld van propagandakunst die patriottisme en deelname aan de oorlog aanmoedigt.

The Internationale (1888)

The Internationale (1888)

Dit socialistische strijdlied, geschreven door Eugene Pottier en op muziek gezet door Pierre De Geyter, is een krachtig voorbeeld van propagandamuziek die de idealen van de arbeidersbeweging en internationale solidariteit uitdraagt.

Triumph des Willens (1935)

Triumph des Willens (1935)

Geregisseerd door Leni Riefenstahl. Deze nazi-propagandafilm is een van de meest beruchte voorbeelden van propagandafilms. Het portretteert de 1934 Nazi Partijconventie in Neurenberg en dient als een krachtig hulpmiddel om de idealen van het nazisme en de persoonlijkheidscultus rond Adolf Hitler te promoten.

The Producers (1967)

The Producers (1967)

Satirisch toneelstuk, geschreven door Mel Brooks, gaat over twee producenten die proberen een mislukte Broadway-musical te maken om geld te verdienen. Dit toneelstuk is niet direct gerelateerd aan politieke propaganda, maar het parodieert de manipulatie van het publiek door de entertainmentindustrie en bevat het humoristische kritiek op nazipropaganda in de context van de musical binnen de show ‘Springtime for Hitler’.

V for Vendetta (2005)

V for Vendetta (2005)

Geregisseerd door James McTeigue en gebaseerd op de striproman van Alan Moore en David Lloyd.

In ‘V for Vendetta’ wordt een dystopische samenleving getoond waarin een totalitaire overheid propaganda gebruikt om de bevolking te controleren en te manipuleren. De overheid verspreidt angst en haat jegens bepaalde groepen om haar macht te behouden. Het verhaal volgt een mysterieuze vrijheidsstrijder, bekend als V, die opstaat tegen deze onderdrukking en de waarheid probeert te onthullen aan de bevolking.

Propaganda in social media, waar denk je dan aan?

Vaak subtiel en soms zelfs onopgemerkt

Voorbeelden van propaganda in social media

Grafische memes

Viral video’s

Gesponsorde inhoud

Gemanipuleerde afbeeldingen

Fake accounts en bots

Hashtag-campagnes

Gesponsorde berichten en advertenties

• Grafische memes: : Memes zijn een populaire manier geworden om ideeën te verspreiden op sociale media. Ze kunnen gebruikt worden om politieke standpunten, stereotypen of simplistische ideeën te promoten

• Viral video’s: Video's die snel viraal gaan op sociale media kunnen een krachtig propagandamiddel zijn. Ze kunnen eenzijdige of misleidende informatie bevatten om een bepaald standpunt te ondersteunen

• Gesponsorde inhoud: Bedrijven en organisaties betalen vaak om gesponsorde inhoud te plaatsen op sociale mediaplatforms. Deze inhoud kan worden gebruikt om een specifieke boodschap te verspreiden die gunstig is voor de adverteerder, soms zonder duidelijk te maken dat het om reclame gaat.

• Gemanipuleerde afbeeldingen: Foto’s en afbeeldingen kunnen worden bewerkt om een bepaalde boodschap te ondersteunen of om misleidende informatie te verspreiden. Dit kan variëren van het manipuleren van statistieken tot het veranderen van beelden om een specifieke emotie op te roepen.

• Fake accounts en bots: Nepaccounts en geautomatiseerde bots worden vaak gebruikt om propaganda te verspreiden op sociale media. Deze accounts kunnen worden ingezet om desinformatie te verspreiden, discussies te beïnvloeden of trending topics te manipuleren.

• Hashtag-campagnes: Hashtags worden vaak gebruikt op sociale media om onderwerpen te categoriseren en te organiseren. Sommige propagandisten kunnen hashtags gebruiken om een bepaald standpunt te promoten of om de aandacht te vestigen op een specifieke kwestie.

• Gesponsorde berichten en advertenties: Sociale mediaplatforms bieden advertentiemogelijkheden waarmee adverteerders hun boodschap aan een specifiek publiek kunnen richten. Deze advertenties kunnen worden gebruikt om propaganda te verspreiden door middel van gerichte berichten.

Zoek minimaal 1 voorbeeld bij de voorbeelden die hiervoor genoemd zijn

Leerlingen kunnen met hun telefoon/laptop opzoek naar een voorbeeld van propaganda in social media (verschillende voorbeelden gegeven op vorige slide) en de afbeelding of tekst hier uploaden.

Daarna klassikaal bespreken; is dit een goed voorbeeld, waarom propaganda, wie zou hier voor gaan, wie heeft door dat dit propaganda is?

In 1 zin: wat is je het meest bijgebleven van deze les?

Zelf aan de slag

Je hebt deze les veel gezien en gedaan rondom het onderwerp film en meer specifiek; Sovjetmontage

Nu is het tijd om zelf aan de slag te gaan!

Huiswerk (in tweetallen)

Maak een korte film of montage (ong. 30 sec.) waarin je het Kuleshoveffect gebruikt 

om een specifiek gevoel, idee of boodschap over te brengen.

Experimenteer met verschillende beeldcomposities en overgangstechnieken 

om het gewenste effect te bereiken.

Lever het filmpje in via Peppels en beschrijf hierbij kort waarom jullie deze keuzes gemaakt hebben in de montage en leg uit hoe het Kuleshoveffect wordt toegepast in de film.

Tips: https://www.ckv.varendonck.nl/film en kunstanalyseschema-film 

Filmbegrippen

Cinematografie 

Montage

Art Direction

Geluid

Extra: bekende films waarin Sovjetmontage te zien is

1. "Battleship Potemkin" (1925) - Sergei Eisenstein: Dit is waarschijnlijk het meest bekende voorbeeld van Sovjetmontage. De Odessa-trapscène, waarin een menigte wordt neergeschoten door de tsaristische troepen, maakt gebruik van krachtige montage-technieken om spanning en emotie op te roepen.

2. "Man with a Movie Camera" (1929) - Dziga Vertov: Deze experimentele documentaire van Vertov is een pionierswerk in de Sovjetmontage. Het laat zien hoe montage kan worden gebruikt om een verhaal te vertellen zonder traditionele narratieve structuren.

3. "October: Ten Days That Shook the World" (1928) - Sergei Eisenstein: Deze film van Eisenstein vertelt het verhaal van de Oktoberrevolutie van 1917. Het maakt gebruik van montage om de historische gebeurtenissen op een dramatische en impactvolle manier weer te geven.

4. "Mother" (1926) - Vsevolod Pudovkin: Pudovkin maakte gebruik van Sovjetmontage in deze film om de emotionele reis van de hoofdpersonages te versterken en de strijd van de arbeidersklasse te benadrukken.

5. "Strike" (1925) - Sergei Eisenstein: Deze film, ook van Eisenstein, toont de strijd van arbeiders tijdens een staking. De montage wordt gebruikt om de spanning op te bouwen en de kracht van solidariteit te laten zien.

 

Extra:

De bekende trappenscene (De trappen van Odessa) uit de film Pantserkruiser Potemkin (1925), is terug te zien in veel verschillende films. In dit filmpje zie je een compilatie van filmscenes gebaseerd op de bekende trappenscene.