16.2 Vervolg aangeboren afweer (deel 2)

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

16.2 Vervolg aangeboren afweer

leerdoelen

3. Je legt uit hoe bacteriën, parasieten, virussen en schimmels je ziek maken.

4. Je legt uit hoe je afweersysteem onderscheid maakt tussen lichaamsvreemde en lichaamseigen stoffen.

5. Je beschrijft de rol van witte bloedcellen en complementeiwitten bij de aangeboren afweer.

Soorten ziekteverwekkers

- Bacteriën (ook uit je microbioom, prokaryoten)

- (eencellige) Eukaryoten (schimmels, dieren, planten, algen, protisten)

- Virussen

- Schimmels

- Parasieten: kunnen alleen overleven in een gastheer, kunnen virussen, bacteriën en (meercellige) eukaryoten zijn.

Bacteriën

- Nuttig/ niet schadelijk/ schadelijk

- Aeroob/ anaeroob

- Heterotroof/ autotroof

- Bolletjes/ staafjes/ kommavormig/ spiraal/ anders

- Celwand dun/ dik/ geen

- Gram-positieve/ -negatieve kleuring van de celwand --> handig voor de soortsbepaling

Virussen

DNA/ RNA virus

gastheercel met receptormoleculen (specifiek)

reverse transcriptase, DNA-polymerase

integrase

Virussen

Verschillen tussen tabel 77C en 77D?

Malaria

Parasiet: Plasmodium

Vector: mug

ziekte: Malaria

Verschijnselen: terugkerende hoge koortsaanvallen, hoofdpijn, spierpijn, soms levensbedreigende complicaties zoals nierfalen en shock

Malaria

Malaria

Wereldwijd sterven er jaarlijks 500.00 mensen aan malaria

Dit zijn vooral jonge kinderen

Niet zo gek dus dat er al sinds jaar en dag pogingen gedaan worden om malaria te bestrijden of liever nog te stoppen. 

maak opdr. 10 t/m 14 in je schrift

Tweede verdedigingslinie

A-specifieke afweer/ niet-specifieke afweer/aangeboren afweer

Definitie: Afweer waar geen ‘geheugen’ van blijft bestaan.

Dit type afweer heb je vanaf je geboorte.

Wordt uitgevoerd door eiwitten en cellen

aangeboren/niet-specifieke afweer

• witte bloedcellen
  
• complementsysteem/ complementeiwitten
• ontstekingsreactie

niet-specifieke afweer

Lichaamseigen/ -vreemd

Je afweersysteem moet onderscheid maken tussen lichaamseigen en lichaamsvreemde cellen/stoffen in je lichaam.

                                       Hoe? 

Door middel van antigenen   (enkelvoud = antigeen)

Lichaamseigen/ -vreemd

Elke cel (bacterie/ lichaamscel) en elk virus heeft eiwitten aan de buitenkant: antigenen

Ziekteverwekkers

Lichaamseigen/ -vreemd

Elke cel (bacterie/ lichaamscel) en elk virus heeft eiwitten aan de buitenkant: antigenen

Lichaamscellen

MHC-I-molecuul

Lichaamseigen/ -vreemd

Elke cel (bacterie/ lichaamscel) en elk virus heeft eiwitten aan de buitenkant: antigenen

Onderdelen van je afweersysteem zijn in staat onderscheid te maken tussen lichaamseigen en lichaamsvreemde ANTIGENEN

Witte bloedcellen die betrokken zijn bij de afweer:

granulocyten

macrofagen

Natural Killer cellen.  (NK-cellen)

Macrofagen zijn voorbeelden van fagocyten. Alle fagocyten kunnen fagocyteren. Er zijn nog meer soorten fagocyten.

bepaalde granulocyten, monocyten  en dendritische cellen zijn ook fagocyten

Granulocyten

granulocyten hebben

een veelvormige, niet

ronde kern.

Bevatten cytokinen en blaasjes met gifstoffen (granula)

Granulocyten zijn neutrofielen, eosinofielen en basofielen

Cytokinen

• Hechten aan de bloedvatwand: signaal voor andere witte bloedcellen, trekken dus andere witte bloedcellen aan (zoals macrofagen)
• Spiercellen in de bloedvatwand ontspannen: meer bloed
• Ruimte tussen de cellen van de bloedvatwand neemt toe: witte bloedcellen kunnen makkelijker het weefsel in

Cytokinen

Zorgen voor de ontstekingsreactie.

Chemotaxis is het verschijnsel dat organismen (micro-organismen maar ook meercellige organismen) zich verplaatsen als gevolg van de (verschillen in) concentratie van bepaalde stoffen in de omgeving (concentratiegradiënten).

Macrofagen

macrofagen omsluiten deeltjes en cellen die niet in het lichaam thuis horen. Met lysosomen verteren ze deze deeltjes/ cellen.

Dit heet FAGOCYTOSE

 

Macrofagen omsluiten deeltjes en cellen die niet in het lichaam thuis horen. Met lysosomen verteren ze deze deeltjes/cellen   =   FAGOCYTOSE

Dit gebeurt bij: bacteriën, virussen, splinters, inkt, dode/ beschadigde cellen etc.

transportblaasje =

= verteringsblaasje

Natural Killer cellen

Deze NK-cellen herkennen:

1.  lichaamsvreemde eiwitten die in het MHC-I molecuul gezet zijn door je zieke/geïnfecteerde lichaamseigen cellen

2. een zieke cel doordat de cel juist géén lichaamseigen eiwit laat zien (zie afbeelding verderop)

-Doden virus-geïnfecteerde cellen

-Doden tumorcellen

Natural Killer cellen

Scheiden perforine af: een stof die de celmembraan stuk maakt (lysis, de cel sterft), óf zetten de cel aan tot apoptose (DNAse wordt geactiveerd, DNA wordt afgebroken)

Doden dus juist lichaamseigen cellen die zich vreemd gedragen door virusinfectie/ tumorgenen

Complementsysteem

= ongeveer 30 verschillende complementeiwitten in je bloed, kunnen binden aan ziekteverwekkers, brengen een cascade op gang die leidt tot:

1. doden van ziekteverwekkers

2. aantrekken van witte bloedcellen (via cytokines)

3. markeren van ziekteverwekkers

Wat is er aan de hand bij een auto-immuunziekte?

Hoe ontstaat een auto-immuunziekte?

Begrippen 16.2

 antigenen, MHC-I-moleculen, granulocyten, cytokinen, macrofagen, fagocyten, fagocytose, apc, nk-cellen, perforine, lysis, apoptose, DNase, complementeiwitten, opsonisatie, chemotaxis, controle-eiwitten

Maak een woordweb met deze begrippen. Breng de juiste verbanden aan.

leerdoelen bereikt?

3. Je legt uit hoe bacteriën, parasieten, virussen en schimmels je ziek maken.

4. Je legt uit hoe je afweersysteem onderscheid maakt tussen lichaamsvreemde en lichaamseigen stoffen.

5. Je beschrijft de rol van witte bloedcellen en complementeiwitten bij de aangeboren afweer.

BINAS 21.2

BINAS 71L Apoptose

BINAS 77 Virussen

BINAS 79 Bacteriën

BINAS 84I Bloedcellen

BINAS 84J1 Complementsysteem

BINAS 84J3 Niet specifieke en specifieke afweer

BINAS 84J4 Ontstekingsreactie